Temeller ve Zemin Göçme Çeşitleri
Temeller yapının yüklerini (normal kuvvet, moment, vb.) ve kendi ağırlığını güvenli bir şekilde zemine aktaran yapı elemanıdır. Kolon veya perdeler zemine doğrudan oturtulamazlar. Temeller, sadece betonarme değil, çelik, ahşap, taştan imal edilen yapıların da yüklerini taşımak amacı ile kullanılır. Yapı yükleri ve zemin özellikleri bağlı olarak farklı temel sistemleri geliştirilmiştir. Var olan bu çeşitlilik yapının çeşidine göre değişiklik gösterebilmektedir. Genelde temeller iki sınıflandırma başlığı altında incelenir. Temel sınıflandırılması başlığı altında daha detaylı bilgi verilmiştir.
Yüzeysel Temeller: Yükü zemin yüzeyine yakın bölgelere aktaran temellerdir.
Derin Temeller: Zemin yüzeyine yakın bölgelerine yüklerin taşıtılamadığı durumlarda, yükü derinlerde bulunan sağlam taşıma gücü yüksek zemine aktaran veya zemin içinde faydalı alan yaratmak için yapılan temellerdir.
Temelle ilgili olarak temel yapısı ve temel zemini olmak üzere iki konu karşımıza çıkar. Zemin yüzeyi altında bulunan ve yapı yüklerini zemine aktaran elemanlara temel yapısı, temel yapısından etkilenen zemin bölgesine ise temel zemini denir.
Zeminin zayıf, taşıma gücünün aşıldığı durumlarda yüzeysel temel yeterli olmaz. Başka bir durum da bir temel taşıma gücü açısından yeterli olabilir fakat istenilenden fazla oturabilir. Bu hallerde, yükleri daha derine aktarmak ve oturmaların istenen sınırlar içinde kalmasını sağlamak, oluşabilecek göçmeleri önlemek için derin temeller inşa edilebilir.
Zemin göçme çeşitleri ve temeller üzerine etkisi
Genel kayma göçmesi; Temelden aktarılan yüklerin zeminde oluşturduğu kayma gerilmeleri zeminin kayma mukavemetini aşarsa taşıma gücü yetersizliğine bağlı göçme oluşur. Bu tür göçmeler yıkıcıdır ve mutlaka kaçınılmalıdır. Genel kayma göçmesi en yaygın göçme şeklidir. Sıkı kum zeminlerin yanı sıra aşırı konsolide kil zeminlerde ve drenajsız koşulların hakim olduğu yeteri kadar hızlı yüklenen doygun durumdaki normal konsolide killerde görülebilir. Sıkışabilirliği düşük olan sıkı kum veya sert killer artan yüklerle plastik denge durumuna geldiğinde temelin iki etrafında kabarma olur ve kırılma yüzeyleri zemin yüzeyine ulaşır, temel bir tarafa doğru eğilir. Oturma yük eğrisinde son taşıma gücü belirgindir.
Yerel (bölgesel) kayma göçmesi bir ara durumdur. Kayma yüzeyleri temel altında iyi tanımlanmış olup zemin yüzeyine yakın bölgelerde belirsiz hale gelebilir. Lokal kayma göçmesinde temel daha derine batmaya devam eder. Sıkışabilirliği göreceli olarak yüksek olan zeminlerde temel altında önemli ölçüde sıkışma meydana gelirken plastik bölge sınırlı olup temelin iki etrafında kabarma olur fakat zemin dayanımından dolayı kırılma yüzeyleri zemin yüzeyine ulaşamaz. Temel bir eğilme beklenmez. Oturma yük eğrisi genel göçme eğrisinden daha dik, son taşıma gücü daha düşüktür.
Zımbalama kayma göçmesi; altında zayıf zemin bulunan ince, sağlam zemin tabakalarında, drenajlı koşullar altında yavaş yüklenen killerde de meydana gelebilir. Bu tip zeminlerin yüksek sıkışabilirliği büyük oturmalara ve iyi tanımlanmamış kayma göçmelerine neden olmaktadır.
Gevşek ve yüksek sıkışabilir zeminlerde temel altında çok önemli ölçüde oturmalar gelişir, temel yanlarındaki kabarmalar belirgin değildir. Düşey kayma deformasyonu hemen temelin kenarında gözlenir. Temelde eğilme olmaz. Oturma yük eğrisindeki son taşıma gücü, yüzeye oturan temellerde derindeki temellere göre daha düşük değerde olup eğriler daha dik ve son taşıma gücü değeri belirgin değildir.
