İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tanımı, Tarihi gelişimi ve Standartlar

İş yerlerinde işin gerçekleştirilmesi esnasında farklı sebeplerden kaynaklanan canlı sağlığında hasar oluşturabilecek şartlardan kaçınmak amacıyla yapılan bilimsel ve sistematik girişimlere işçi sağlığı ve iş güvenliği denilmektedir. İş kazalarının ve mesleki hastalıklardan kaynaklanan zararları minimuma indirgemek maksadıyla, bilimsel araştırma ve geliştirmelere dayalı güvenlik tedbirlerinin tespit edilmesi ve yürütülmesi yönünde ki çalışmalar kısaca iş güvenliği terimi içinde buluşmaktadır. İşçi sağlığı ve iş güvenliği terimi, mevcutta gerçekleşebilecek tehlikelere karşı tedbir alınmasının yanında risklerin önceden fark edilmesi, değerlendirilmesi, hiç yoktan en aza indirgenmesi hatta mümkünse ortadan tamamen kaldırılabilmesi için yapılacak çalışmaları da bünyesinde barındırmaktadır. Böylece henüz gerçekleşmemiş bir tehlikenin veya kazanın öncesinde yapılacak çalışmaları da içermektedir.

İşçi sağlığı ve iş güvenliği kavramı ilk olarak sanayi devrimine dayanmaktadır. Sanayi devriminde meydana gelen zorlu çalışma şartlarının iyileştirmesi anlamıyla ilk adımda kadın ve çocuk işçiler üzerinde bazı mevzuatlar ortaya çıkmıştır. Bu mevzuata dayanarak kadınların ve çocukların ağır ve tehlikeli işler olarak sayılabilecek işlerde çalışmaları durdurulmuştur. Aynı şekilde günlük çalışma saatleri belirlenmiş, gece yapılacak olan çalışmalarda bulunmamaları belirtilmiştir. Fakat bununla ilgili etkili bir işçi sağlığı ve iş güvenliğine ait denetim ve gözetim bulunmadığı için bu mevzuat işlevini tam olarak gerçekleştirememiştir.

İlerleyen dönemlerde 2. Dünya Savaşı’nın sonlanmasıyla sosyal devlet fikri ağır basmaya başlamış ve birçok dönemin dominant devletlerinde geniş çaplı teknolojiyle birlikte ihtiyaçlara göre değişen ve ilerleyen işçi sağlığı ve iş güvenliği yasaları ortaya çıkmıştır. Yeni yasalara göre insanın en temel hakkı olarak yaşama hakkı en önemli faktör olarak düşünülmüş ve çalışanların günlerinde önemli bir zamanı iş yerlerinde geçirdikleri göz önünde bulundurularak işçi sağlığı ve iş güvenliği konuları iş yerlerine entegre olmaya başlamıştır.

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Standartları

BSI tarafından 1996 yılında BS 8800 adı altında bir standart üretildi. Bu standart HSE ve ISO 14001’den gelen yönetim sistemleri modellerine dayanarak bir rehberlik belgesi olarak yazıldı.

BS 8800 genel olarak, mevcut bir işçi sağlığı ve iş güvenliği yönetim sistemi ile eksiklikleri nasıl değerlendirebilirim, yeterli bir sistem ne içermelidir ve mevcut sistemden yeterli bir sisteme nasıl geçilir gibi konular hakkında tavsiye vermektedir. BS 8800 yayınlandıktan sonra ilk 1 yıl içerisinde 7000’den fazla satışı gerçekleşmiştir.

Ardından 1999 yılında OHSAS 18001, BSI tarafından yönetilen çeşitli kuruluşlar tarafından üretilmiştir. Bu kuruluşlar hem İngiltere’den hem de uluslararası camiadan gelen kuruluşlardır. OHSAS 18001’de kullanılan yönetim sistemi modeli ISO 14001 modelidir. Bir standart olarak, OHSAS 18001, organizasyonun her bir fonksiyon ve organizasyon düzeyinde, belgelendirilmiş sağlık ve güvenlik hedeflerini belirlemesi ve sürdürmesi gibi ifadeleri kullanarak bir dizi yönetim sistemi gereksinimi listelemektedir.

2000 yılında ise OHSAS 18002 üretilmiştir. OHSAS 18002 ise OHSAS 18001’in uygulanmasına ilişkin genel rehberlik sağlamaktadır. Bu belge 18001’in her ihtiyacını karşı amaç, tipik girdiler, işlemler ve tipik çıktıları açıklamaktadır. Asıl amacı OHSAS 18001’in anlaşılmasına ve uygulanmasına yardımcı olmaktır. OHSAS 18001, 2007 yılında ise güncellenmiştir. Fakat her ne kadar OHSAS 18001 yaygın olarak kullanılsa da bir ISO belgesi değildir. Bu yüzden son yıllarda ISO 45001 adı altında bir standart geliştirilmektedir. ISO 45001 standardı, OHSAS 18001 standardı yerine hazırlanmakta olan yeni işçi sağlığı ve iş güvenliği yönetim standardıdır.