Kaliforniya Taşıma Oranı CBR Deneyi
İlk olarak Kaliforniya bölgesinde, Karayolları Araştırma Dairesi tarafından karayolu altyapılarında kullanılacak zeminlerin taşıma kapasitesinin belirlenmesi amacıyla 1929 yılında geliştirilen Kaliforniya Taşıma Oranı (CBR) deneyi, özellikle havaalanı ve yol kaplamalarının dayanımının belirlenmesinde uygulanmaktadır. CBR, zemin içerisine 1,27 mm/dk hızla batırılan 49,63 mm çapındaki pistona karşı zeminin belirli bir penetrasyon derinliğinde göstermiş olduğu direncin, aynı batma derinliğinde standart bir kırma taş numunenin direncine oranı olarak tanımlanmaktadır. Bu oran hesaplanırken gerilme yerine yük değerleri de kullanılabilmektedir.
Kaliforniya Taşıma Oranı CBR, herhangi bir batma derinliği için ölçülen yükün standart bir yüke oranı olarak tanımlanmış olsa da 2,5 mm’lik ve 5 mm’lik batma derinliği baz alınarak hesaplanmaktadır. Projelendirme aşamasında ise normalde 2,5 mm batmadaki CBR değeri dikkate alınmaktadır. 5 mm’lik batma derinliğindeki CBR değerinin 2.5 mm batmadaki CBR değerinden yüksek çıkması durumunda deney tekrar yapılmalıdır. Ancak, deney tekrarlanmasına rağmen 5 mm’lik penetrasyondaki CBR değeri 2,5 mm’deki değerden yine daha büyük çıkıyorsa, büyük olan CBR değeri dikkate alınır.
Örnek bir Kaliforniya Taşıma Oranı CBR deneyi uygulaması
ASTM D1883 standardına bağlı kalınarak gerçekleştirilen CBR deneyinde; numuneler, her numune için 4 kg kuru kum kullanılarak 15,2 cm çapa sahip, 2124 cm3 hacimli metal silindirik kalıplarda optimum su içeriğinde sıkıştırılarak hazırlanır. Her bir seri için iki adet numune hazırlanır. Zeminin arazide maruz kalacağı yükü temsilen numunelerin her birinin üzerine 2,27 kg’lık iki adet diskten oluşan toplam 4,54 kg sürşarj yükü yerleştirilir ve numuneler içi su dolu kür havuzuna bırakılır. Kür havuzunda 96 saat bekletildikten sonra çıkarılan numuneler üzerinde CBR deneyi uygulanır. Deney sonucunda, pistonun zemin içerisine 0,625 mm, 1,250 mm, 1,875 mm, 2,50 mm, 3,50 mm, 5,0 mm ve 7,50 mm batabilmesi için uygulanmış olan yükler ayrı ayrı kaydedilerek yük-penetrasyon grafikleri oluşturulur ve aşağıdaki denkleme göre her bir numunenin 2,5 mm ve 5 mm batma derinliğindeki CBR değeri hesaplanır.
CBR (%)= ( Düzeltilmiş yük / Standart yük ) x 100
