Harç nedir? Çeşitleri nelerdir? Yığma yapılarda kullanımı nasıldır?

Yapı sistemlerinde harç üçe ayrılır; kireç harcı, çimento harcı ve horasan harcı. Kireç harcı, kum, kireç ve suyun belli bir oranda birleşmesi sonucu oluşan bir hamurdur. Kireç, harcın işlenebilirliğini artırması adına önemli bir bağlayıcıdır. Çimento harcı, çimento, kum ve suyun belirli bir oranda karıştırılması sonucu oluşan plastik yapıda bir bağlayıcıdır.

Yığma duvarlarda çimentolu kireç harcı kullanımı yaygındır. Kireç, harcın sertleşmesini sağlar ve su kaybını azaltır. Çimento, harcın dayanımı artırmaktadır. Yığma duvarların örülme işlemi yavaş olduğu için harcın da yavaş sertleşmesi inşa açısından uyumludur. Horasan harcı özellikle tarihi yığma yapılarda kullanılan bir bağlayıcı malzemedir. Öğütülmüş veya kırılmış tuğla, kiremit ve çömlek gibi malzemeler horasan olarak adlandırılmıştır. Pişirilmiş kil olarak elde edilen horasan, kireçle birleştirilerek harç şeklini alır. Horasan harcı üretim uygulamaların bazılarında harcın içerisine kum katılmaktadır. Bazı uygulamalarda ise nohut büyüklüğünde parçalar halinde tuğla veya kiremit kırıkları gibi seramik malzemelere rastlanmaktadır. İçerisinde tuğla veya kiremit kırıklarının mevcut olduğu harç karışımları, diğer harçlardan farklı bir mekanik ve fiziksel yapıya sahip olup günümüz betonuna eşdeğer, taşıyıcı bir sistem meydana getirmektedir.

Harç yığma duvarda sürekli bir ortam sağlar. Duvar bileşenlerini meydana getiren elemanların birbirleri ile bağlantısını sağlayan harcın temel kullanım amacı yığma duvarda bir bütün oluşturmaktır. Duvarın maruz kaldığı yüklerin dağılımını gerçekleştiren harç, bileşenlere esneklik sağlar. Harç, yığma yapı elemanının basınç, kayma ve çekme dayanımına katkısı açısından çok önemli bir role sahiptir. Yığma yapı elemanlarında temel olarak iki çeşit birleşim dayanımı vardır; çekme dayanımı ve kayma dayanımı. Çekme dayanımı, tuğla veya taş ile harcın birleşim noktasına dik yönde oluşan çekme kuvvetlerine karşı koyar. Kayma dayanımı ise birleşim noktalarına paralel oluşan kuvvetlere karşı koyar. Harçların basınç gerilmelerine karşı dayanımı, genel olarak bağlayıcı malzemenin mekanik özelliklerine bağlıdır (Bağlayıcı malzeme ve su miktarı oranı gibi).

Yığma birimleri ayrı ayrı mekanik özelliklere sahiptir. Basınç ve çekme gerilmesine karşı dayanım, poisson oranı ve elastisite modülü gibi parametreler yığma birimleri olan tuğla ve harç için farklılık göstermektedir. Bu farklılık yığma yapının çeşitli yükler altında davranışını oldukça etkilemektedir. Basınç dayanımı, yığma yapının göçme davranışınının belirlenebilmesi adına önemli bir parametredir