Deprem nedir? Fay hatları ve hasar türleri nelerdir?
Yerkabuğu içerisindeki ani göçmeler nedeniyle meydana gelen titreşim dalgalarının geçtikleri ortamları sarsması olayına deprem adı verilir. Yerkabuğunu oluşturan levhaların birbirlerini sıkıştırarak zorladıkları ve birbirlerinin altına girdikleri levha sınırları, yerküre üzerinde depremlerin sıklıkla oluştuğu bölgeler olarak karşımıza çıkmaktadır. Zorlanmakta olan bir levha ile diğer levha arasındaki sürtünme kuvveti aşılması halinde ani olarak bir hareket meydana gelir. Uzun mesafelere ulaşabilen zemin deformasyonu sonucunda deprem dalgaları ortaya çıkar. Yeryüzünde kilometrelerce uzunlukta olabilen bu arazi kırıklarına fay adı verilir. Son yüzyılda büyüklüğü 9 ve üzeri olan Şili, Alaska, Sumatra, Tohoku ve Kamchatka Depremleri meydana gelmiş çok sayıda can ve mal kaybına neden olmuştur.
Tektonik plakaların sınırları boyunca oluşan sıkışma fay hatlarının meydana gelmesine neden olur. Levha sınırları boyunca sismik aktivite nedeniyle büyük depremler meydana gelir. Dünya üzerinde aktif olarak deprem üreten birçok fay hattı vardır. Bunların içerisinde belki de en çok bilineni Kuzey Amerika’nın Pasifik Okyanusu kıyısından geçip Meksika sınırı boyunca devam eden ve Kaliforniya Eyaleti’ni ikiye bölen San Andreas Fayı’dır. Türkiye’deki Kuzey Anadolu Fay Hattı ile de birçok benzer özellik taşıyan fay zonu tarih boyunca yıkıcı depremler üretmiş yanal atılımlı bir fay hattıdır.
Deprem sonrasındaki hasarlar dolaylı ve dolaysız olmak üzere iki ayrı başlık altında incelenebilir.
Dolaylı hasarlar depremin neden olduğu tsunami, toprak kayması, yangın, sıvılaşma problemi olarak tanımlanabilir. Dolaylı hasarda deprem ikinci plandadır.
Dolaysız hasarlar ise depremin neden olduğu hasarlardır.
1987 yılında Ekvator’da meydana gelen depremdeki dolaylı hasar deprem hasarının yaklaşık 7 katıdır. 2011 yılında Japonya’da meydana Tohoku Depremi’nden sonra oluşan tsunami depremin meydana getirdiği hasardan çok daha büyük hasarlar oluşmasına neden olmuştur. Benzer bir durum da 1995 yılında meydana gelen Kobe Depremi’nden sonra görülmüştür. Deprem sonrasında çıkan yangında pek çok geleneksel ahşap Japon evi yanmış, sıvılaşma ve benzeri nedenlerden dolayı Kobe Limanı hasar görmüştür.
Bu nedenlerden dolayı depremin neden olduğu dolaylı hasarlar depremin neden olduğu ekonomik kayıpları ciddi anlamda arttırmıştır. Depremler sonrasında meydana gelen hasarlar analiz edildiğinde %45 konut türü yapılarda hasar gözlemlenirken %55 oranında devlet kurumları, eğitim kurumları, sağlık tesisleri ve alt yapı tesislerinin hasar aldığı görülmektedir. Sonuç olarak 1900- 2012 yılları arasında depremlerin meydana getirdiği dolaylı ya da dolaysız hasarların dünya ekonomisine kaybı yaklaşık olarak 2,9 trilyon dolar olduğu hesaplanmaktadır.
