Ahşap yapı sistemleri hakkında genel bilgiler
Ahşap tarihi yapılarda işlenme, elde edilme, kolay taşınabilme gibi özelliklerinden dolayı en çok kullanılan yapı malzemelerden biridir. Taşa oranla ömrü oldukça kısadır. Ancak; ahşap hafifliği, çekme ve eğilmeye karşı dayanımı bakımından taşa göre üstünlük göstermektedir. Bu özelliğinden yararlanılarak, taş ile geçilemeyen büyük açıklıklar ahşap malzemeyle geçilmesi mümkün olmuştur. Geleneksel yapılarda ahşabı, tavan, döşeme, duvarlarda hatıl olarak veya kemerli sistemlerde gergi elemanı olarak kullanıldığını görmek mümkündür.
Ahşabın herhangi bir amaçla yapı elemanı olarak kullanılabilmesi için ahşabın mikro ve makro düzeyde yapısının bilinmesi, yüklemeler altında nasıl davrandığının analiz edilmesi, hangi durumda nasıl bozulmalara ve bozulmalar sonrası başlayan hasarların bilinmesi gerekmektedir.
Ahşap yapılar genellikle orman alanlarının yoğunlukla bulunduğu bölgelerde yapılan yığma türleridir. Geleneksel uygulamalar ile birlikte ustanın bilgisi ve becerisine de bağlı olmak üzere farklı türde taşıyıcı sistemlerle yapı oluşturulabilir.
Ahşap yapılar duvarda uygulanan taşıyıcı sistemlere ve taşıyıcı sistemin yük etkisi altında çalışma biçimine bağlı olarak dört sınıfta toplanabilir. Bunlar taşıyıcı sistemi kütüklerden oluşan ahşap yapılar (ahşap yığma), taşıyıcı sisteminde eğik elemanlar (payanda) bulunan veya eğik eleman (payanda) bulunmayan ahşap yapılar ve taşıyıcı sistemi bağdadi (yatay çıtalar) güçlendirilmiş ahşap yapılar olarak sınıflandırılabilir. Ahşap yapılarda kullanılan ağaç türleri genellikle çam, meşe, ceviz, kavak, selvi, kayın ve sedirdir.
Taşıyıcı sistemine göre ahşap yapı
a) Ahşap yığma b) Payandalı c) Bağdadi ile güçlendirilmiş d) Payandasız
Eski eser bir ahşap yapı; zemin üzerine farklı türlerde temel sistemlerin oluşturulmasından sonra, temel üzerine dikmeler, kirişler ve payandaların uygun ölçekte en doğru biçimde birleştirilmesi ile ahşap karkas oluşturulur. Ahşap karkas temellere mesnetlenir. Oluşan ahşap karkası dış etkenlere karşı korumak üzere karkasın üstüne dikme, kiriş, aşık, mertek ve kuşak elemanlardan oluşan çatı inşa edilir. Çatı belli şekil ve ebatlara sahip alaturka veya marsilya kiremitleri ile kaplanarak dış ortama karşı izole edilir. Ahşap iskeletteki boşluklara yapıyı dışarıdan ayırmak ve izole etmek amacı ile farklı metotlar kullanılarak duvarlar yapılır. Yapı kullanım alanını arttırmak veya yapıya farklı cephelerden manzara kazandırmak amacı ile çıkmalar yapılır. Ahşap yapı oluşturulduktan sonra, kaplama elemanlar ile süslenir.
Geleneksel olarak inşa edilmiş bir ahşap yapıda, yapı omurgası ahşap karkastan oluşur. Tüm düşey yükler ve yatay yüklere karşı dayanımın sağlanması, şekil değiştirmemesi ve yapının uzun süre ayakta durması yapı iskeleti elemanlarının performansına bağlıdır. Yapı iskeleti dikme, kiriş, payanda ve bunları sistem olarak birbirine bağlayan bağlantı elemanlarından oluşur. Sistem kurgusu taban kirişlerinin temellere mesnetlendikten sonra dikmeler taban kirişine bağlanır. Deprem veya rüzgar yoğunluğunun yüksek olduğu bölgelerde ise sistem payandalar ile desteklenir. Birden fazla kat olması durumunda dikmeler boyunduruklar vasıtası ile birbirine bağlanır.
