Yığma yapılarda uygulanan standartlar ve çeşitleri

Yığma yapılarda taşıyıcı duvarlar esas itibariyle tuğla ya da doğal taşlar ile bunlar arasında bağlayıcı olarak kullanılan harçtan meydana gelmektedir. Ancak yığma yapı sınıfına bağlı olarak bunlara ilave dolgu betonu, hatıl elemanları, donatı ve öngerme çeliği gibi malzeme ve elemanlar da kullanılmaktadır.

Yığma yapılarda standartlar

Ülkemizde yürürlükte olan yığma yapılarda uygulanan standartları şöyle sıralayabiliriz; Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik (2007) , TS 2510 (1977), TS 705 (1985) ve Avrupa uyum paketi çerçevesinde gerçekleştirilen düzenlemelerden sonra çıkartılan TS ENV 1996-1-1 (2001), yığma yapılar için en önemli yönetmelik ve standartlardır. Dünyada yığma yapılar alanında ACI 530.1-88 (1988), FEMA 368 (2000) ve Eurocode 8 (2006) olmak üzere önemli yönetmelik ve standartlar yer almaktadır.

Yapı sistemi olarak yığma yapılar 4 e ayrılmakta olup bunlar donatısız, donatılı, sarılmış ve öngerilmeli olmak üzere sıralanmaktadır. Bunların her biri aşağıda başlıklar halinde kısaca açıklanmaktadır. Donatısız yığma yapılar ülkemizde en yaygın olarak inşa edilen yığma yapı sistemidir. Ancak ülkemiz için 2007’de yürürlüğe giren Deprem Yönetmeliği (DBYBHY, 2007), deprem bölgelerinde inşa edilecek yığma yapılar için sarılmış yığma yapıların kullanılmasını öngörmektedir.

a) Donatısız Yığma Yapılar Taşıyıcı sistemi tuğla, gazbeton, briket vb örgü malzemelerin ve bunlar arasında aderans sağlayacak olan harçtan meydana gelen duvarların oluşturduğu sisteme donatısız yığma sistem denir. Donatısız yığma yapılar süneklik konusunda zayıf olduğundan dinamik etkiler altında gevrek bir davranış gösterirler. Diğer yığma sistemlerde olduğu gibi donatısız yığma yapılarda taşıyıcı duvarların üstüne kiriş görünümünde yatay hatıllar yapılmaktadır. Hesaplamalarda bu hatıllar moment taşıma kapasitelerinin çok az olmasından dolayı ihmal edilmektedir. Buna karşın hatıllar taşıyıcı duvara gelecek döşeme yükleri ve diğer yükleri karşılayıp duvar elemanlarının rijitlikleri oranında dağıtılmasına katkıda bulunmaktadır.

Yığma yapı çeşitleri

b) Sarılmış yığma yapılar Taşıyıcı duvarların deprem performansını artırmak amacıyla donatısız veya donatılı şekilde örülen yığma duvarları çepeçevre saran bir şekilde hatıl atılmaktadır. Bu hatılların asıl görevi duvarlar arasındaki bütünlüğü sağlayıp oluşması muhtemel çatlakların büyümelerini önlemektir. Yoksa betonarme bir kolon ya da kiriş gibi davranmak değildir. Sarılmış yığma yapılarda yer alan hatıl uygulamalarının moment taşıma kapasitesi TS ENV1996-1-1’e (2001) göre dikkate alınmaz. Aynı yönetmeliğe göre kesmeye maruz sarılmış elemanların tahkikinde, bütün donatıların ihmal edilmesi tavsiye edilmektedir.

c) Donatılı Yığma Yapılar Taşıyıcı duvarlarda yatay ve düşey olmak üzere farklı düzenlerde donatı çubukları yerleştirilmesiyle donatılı yığma sistemi oluşturulmaktadır. Donatı çubukları yığma birimlerin boşluklarından faydalanılarak düşey ve iki yığma birim sırası arasına yerleştirilmektedir. Ayrıca yatay ve düşey donatılar birlikte kullanılarak çift sıra örgülü taşıyıcı duvarın arasına da yerleştirilebilir. Bu tür yığma duvar tipine “sandviç” tip duvar denmektedir. Aşağıda donatılı yığma yapılar için değişik donatı düzenine sahip yığma duvar sistemleri gösterilmektedir.

d) Öngerilmeli yığma yapılar Ülkemizde kullanımına pek rastlanmayan öngerilmeli yığma yapılarda taşıyıcı duvarların eğilme, kesme ve çatlama dayanımlarını sağlanmak amacıyla öngerme telleri yerleştirilmektedir. Taşıyıcı duvarlarda öngerme telleri genelde çift sıra halinde örülen duvarlar arasına yerleştirilen çimento harcı ile duvara aktrılır.