Yağmur suyu yapı elemanları ve Proje standartları
Yağmur suyu cadde ağızlıklarından deşarj noktasına kadar iletimini sağlayan borular kullanılan malzeme, doluluk oranı, eğim ve çaplarına göre farklı standartlarda projelendirilmektedir. Yağmursuyu drenaj sisteminde kullanılan boruların doluluk oranları ülkemizde farklı kurumlarda farklı standartlarda tanımlanmaktadır. Bursa Su Ve Kanalizasyon İdaresi %85, Ankara Su ve Kanalizasyon İdaresi %90, İlbank %85 olarak belirlerken İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi %80, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ise %90’a kadar olan doluluğu uygun görmektedir. Adana Su ve Kanalizasyon İdaresi ise %85-100 değişen oranlarında projelendirmektedir.
Yağmur sularının boru içerisinde cazibeyle taşınabilmesi için borulara akım yönünde eğim verilerek akımın enerjisi idealize edilmeye çalışılır. Borular, suyla taşınan katı maddenin içinde birikmemesi için yüksek eğim; akım hızının aşındırma etkisinden korunmak için de düşük eğimli olarak projelendirilir. Boru eğimleri akımın hızına ve arazi eğimine göre değişkenlik gösterir ve genellikle borular, akım hızı minimum 0,5 m/s, maksimum 5 m/s olacak şekilde projelendirilir. Farklı boru çapları için minimum ve maksimum boru değerleri değişim göstermektedir.
Yağmur suyu drenaj sistemlerinde kullanılan boruların çapları hidrolik tahkikler sonucunda belirlenmektedir. Yağmursuyu şebekeleri için kullanılan minimum boru çapı 300 mm’dir. Şebeke için 300-600 mm beton borular kullanılırken kollektörler için ise 700-3600 mm çaplı betonarme borular kullanılmaktadır. Cadde ağızlıkları ile şebeke (menhol) arasında döşenen borular genellikle 200-300 mm olmaktadır.
Yağmur suyu drenaj sistemleri borular
Ülkemizde yaygın olarak yağmur suyu drenaj sistemlerinde, boru malzemesi olarak beton veya yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE) oluklu (koruge) borular kullanılmaktadır. Çelik borular ise genellikle yol ve köprü geçişlerinde kullanılmaktadır. Beton borular dayanım olarak uzun yıllar kullanabilmesi ve ülkemiz özvarlıklarından üretildiği için ön yatırım maliyeti açısından avantajlıdır. Ayrıca beton borular ile cadde ağızlıklarından gelen ek bağlantıların şebeke hattına istenilen noktadan bağlanması kolaydır.
Genellikle beton borular fabrikalarda 1,5 m (bir boy) uzunluğunda muflu imal edilmektedir. Koruge borular ise sızdırmazlık, taşınma kolaylığı, hendek dışında birleşiminin yapılabilmesi ve su ile taşınan kimyasal maddelerin yaratacağı korozyona karşı dayanıklı olması avantajına karşın petrokimyevi malzemelerden üretildiği için ön yatırım maliyeti yüksektir. İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi, deprem riskinin fazla olduğu bölgelerde, dolgu alanlarında, beton boru için uygun zemin koşullarının olmadığı durumlarda HDPE koruge boru ve cam elyaf takviyeli plastik (CTP) borular kullanılmaktadır. Diğer bölgelerde ise 600 mm çapa kadar boruya kadar beton boru, daha büyük çaplarda ise betonarme boru kullanılmaktadır.
Muayene bacaları proje detayları
Yağmur suyu drenaj sistemi projelendirilirken boru çaplarının değişim gösterdiği, farklı yönlerden gelen boru bağlantılarının yapılması gerektiği veya hat yönünün değiştirildiği noktalarda özellikle de cadde ve sokakların birleşim yerlerinde muayene bacası inşaa edilmektedir. Muayene bacaları arasındaki maksimum mesafeler boru çapına göre değişiklik göstermektedir.
Muayene bacaları arasındaki mesafe, 1200 mm çapa kadar 50-70 m olurken 1200 mm den yüksek borular için işletme sırasında bakım, onarım ve temizlik yapacak kurumun imkanları doğrultusunda 100 m aralıklarla yapılması tavsiye edilmektedir. Arazi eğimlerinin yüksek olduğu yerlerde hızı kontrol altında tutmak amacıyla boru eğimleri için verilen standartlara uymak için baca tabanının yukarısından giriş sağlamak üzere “Şütlü Bacalar” inşa edilmektedir.
Beton muayene bacalarının yerinde uygulanmasında kazı derinliğine göre ölçülendirilen, taban elemanı, bilezik, yarım bilezik, konik, boyun bileziği, çerçeve ve kapaktan oluşan elemanlar kullanılmaktadır. Muayene bacalarında giriş sayısına göre 1 giriş 1 çıkış; 2 giriş 1 çıkış; 3 giriş 1 çıkış olmak üzere farklı taban elemanları bulunmaktadır.
Uygulamada 800 mm çapa kadar boruların girişlerine göre prefabrike olarak imal edilen taban elamanı yaygın olarak kullanılmakta ve bunlar hazır olarak bulunabilmektedir. Daha büyük çaplı boruların bağlantılarında ise taban elemanı olarak yerinde betonarme veya ön gerilmeli prekastlar yardımıyla odalar oluşturulmakta ve böylelikle muayene bacası teşkil edilmektedir.
Cadde ağızlıkları, yüzeysel akışa geçen yağmur suyunun giriş yaptığı drenaj hattının en önemli ara elemanlarından birisidir. Cadde ağızlıklarının projede yerleştirilmesi, planlanan bölgede yüzey akışının enine ve boyuna eğimi (caddenin enine ve boyuna eğimi) ile arkın eğimi ve arktaki akım miktarına göre belirlenmelidir. Cadde ağızlıkları yerleşim yerlerinde küçük çocuklar ve ince tekerlekli araçlar için güvenli olmalıdır.
Bekletme havuzları fırtına, sel veya yoğun yağışlarda su akışını tutan, geciktiren ve çıkış noktasında suyu tedrici olarak tahliye eden depolama alanlarıdır. Modern yağmursuyu yönetiminde yağış sularının depolanması öncelikle kaynağında gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Bu yöntem, zemin yüzeyinde ve çatılarda toplanan suların yeraltına ve yerüstüne yerleştirilecek minimal ölçekteki depolama tesislerinde suyun biriktirilmesi esasına dayanmaktadır. Minimal depoların dolması durumunda gerektiğinde depolanan suların otopark veya park alanlarının altına yapılacak depolama havuzlarına aktarılması gerçekleştirilerek yeniden kullanılması da söz konusu olabilir.
