Türkiye’de ve Dünyada Kentsel Dönüşüm Kavramı
Kentsel dönüşüm kavramsal boyutu ile incelendiğinde, Avrupa’da gelişmişlik doğrultusunda sosyal bir uygulama alanı bulmakta iken, Türkiye’de globalleşmenin sebep olduğu resmi idare ve şehir idaresi arasındaki ilişkilerin ve etkilerinin sonuç ürünüdür. Bir bölgede kentsel dönüşümün ortaya çıkması için o bölgede sosyal, ekonomik, fiziksel ve çevresel yönlerden sorunların ortaya çıkması ve kentlilerin ihtiyaçlarının karşılanamaz durumda olması gereklidir. Bölgede yenilenme isteğinin doğmasıyla birlikte kentsel dönüşüm süreci başlar ve kentin dinamikleri ile kentsel alanın bozulma sebepleri tespit edilir, araştırılır ve sorunlara kalıcı çözümler getirilmeye çalışılır.
Bu süreçte kentsel dönüşümün başlıca öne çıkan üç ayırt edici özelliği vardır. Birincisi, bir alanın doğasını farklılaştırmayı, yerel halk ile, kentsel dönüşüm alanında önde gelen ve sözü dinlenen kişilerin sürece müdahil olmasını amaçlamasıdır. İkincisi, bölgeye özel sorun ve potansiyelleri dayanak tutarak, kamusal sorumluluklar ile bütünleşen hedef ve faaliyetleri içermesidir. Üçüncüsü, bu süreçteki kamu- özel kurum ve kuruluşlarda tek düzen olmasa da, alakalı veya alakasız taraflar arasında etkin bir proje ortaklılıkları oluşmasını gerektirmektedir.
Bu özelliklere sahip kentsel dönüşüm, ulaşılmak istenen hedefleri belirledikten sonra birbirinden farklı ve çözüme katkı sağlayacak birçok bileşeni bir araya getirerek nitelikli, çağdaş, sürdürülebilir kentler oluşturmaya çalışır. Bu hedef doğrultusunda eylemler gerçekleştirilirken, farklı kişi, kurum ve kuruluşlar arasında uygun görüşme ortamlarının oluşması ile disiplinler arası koordinasyonun sağlanması, dönüşüm sürecinin başarılı bir şekilde yürütülmesi ve doğru sonuçlar alınması açısından önemlidir.
Dünya genelinde kentsel dönüşümü zorunlu kılan sebepler, kentlerin globalleşme ile olan entegrasyon düzeyine, sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyelerine göre farklılık göstermektedir. Gelişmiş ülkelerdeki kentsel dönüşüm uygulamaları, Sanayi Devrimi sonrası kentsel gelişimden kaynaklı sorunların ve Post- Fordist dönem dinamiklerinin sebep olduğu mekânsal ve sosyo-ekonomik çöküntüleri ortadan kaldırmaya yönelik yeniden yapma şeklinde uygulanmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde ise doğal afetlerle yıkılan veya tahrip olanların yeniden yapımı, özellikle iç göçler sebebiyle oluşan kaçak ve çarpık yerleşim alanların dönüştürülmesi ayrıca tarihi yerleşim alanlarında yeni fonksiyon vererek korunması şeklinde uygulanmaktadır.
Kentsel Dönüşüm Süreci İlerleyişi
Süreç genel olarak hazırlık, planlama ve uygulama olmak üzere üç aşamadan oluşur. Hazırlık aşamasında, proje alanının özellikleri, etkenleri ve detayları ayrıntılı bir biçimde analiz edilerek strateji ve yöntem belirlenir. Dönüşüm projesinin paydaşları, yerel halkın önde gelenleri ve yereldeki ihtiyaç ve toplu durum eğilimler analiz edilerek kentsel dönüşümle sosyo-kültürel ve ekonomik kalkınma hedeflenmelidir. Planlama aşamasında, bir önceki aşamada analiz edilen konular ışığında en az bir asırlık hedef konulmalıdır. Belirlenecek olan strateji ve yöntemlere dair eylem planı hazırlanmalıdır. Uygulama aşamasında ise dönüşüm kararlarının hayat bulduğu, uygulamanın gözlemlendiği, denetlendiği, eleştirisinin yapıldığı, ara kararlar geliştirerek gerekli hallerde revizyonların da gündeme alındığı aşamadır.
