Stadyum Yapıları Çatı Sistemleri

Stadyumlar çeşitli spor müsabakalarının yapılabilmesi için özel olarak yapılmış yapılardır. Popular sporlar futbol, beyzbol, buz hokeyi, basketbol, kriket, rugby, mini futbol, atletizm, voleybol, hentbol, jimnastik, kayakla atlama, motor sporları (Formula 1,motosiklet yarışı), güreş, boks, sumo, netbol, tenis, masa tenisi, badminton, bisiklet, buz pateni, yüzme, çim hokeyi, boğa güreşi, binicilik, polo, at yarışı ve halterdir. Günümüzde stadyumların bir kısmı konserler için de kullanılmaktadır. Basketbol dünyanın en popular arena (kapalı stadyum) sporudur. Büyük yarış pistleri ve büyük at yarışı pistleri stadyum değil spor salonudur. Bunun nedeni tüm oyun sahasının tribünlerden görünüyor olmasıdır.

Stad kelimesi dilimize Fransızca’dan gelen bir sözcüktür.

Köken olarak Eski Yunanca’da 177 ve 192 metre arasında değişen ölçü birimi ve bu mesafedeki koşu yarışları anlamına gelen stâdion kelimesine dayanmaktadır. Buradan türetilen stadium kelimesi ise koşu sahası anlamındadır. Fransızlar koşuyu genel anlamıyla spor sahası olarak düzenleyip kelimeyi stade olarak şekillendirmişlerdir. Stad kelimesi de buradan diğer batı dillerine ve sonra da dilimize geçmiştir.

Stadyum yapıları genellikle işlevin ön planda olduğu ve ortamda bulunan kalabalığın aynı anda hareket etmesinin sağlandığı biçimde tasarlanmaktadır. Stadyum yapılarının tasarımı ve fiziksel performansları ile ilgili öğeler, seyirci kapasitesi, oyun alanının oryantasyonu, tribün alanının konforu ve yapı strüktür etkinliği olarak özetlenebilmektedir. Bir stadyum yapısının seyirci kapasitesi, stadyumun büyüklüğüne, imkânlarına ve işlevine bağlıdır.

Gerekli seyirci kapasitesi ile istenen seyirci kapasitesi arasında doğru bir denge olmalıdır. Stadyum yerleşim düzeninin yönelimi sporcuların güneşe maruz kalmaması için kuzey/güney doğrultusunda olmalıdır. Oyun alanı etrafındaki tribünlerdeki seyirci konforu, oyun alanına olan mesafeye bağlıdır. Seyirci tribünleri dikdörtgen ve daire biçimlerinin varyasyonlarından oluşmaktadır.

Stadyum yapılarında çatı sistemleri

Mimari ve strüktürel elemanlar stadyum yapısının, seyirciyi yağmur, kar ve güneşe karşı koruyan önemli parçalarıdır. Stadyum çatı tipi iklim ve seyirci konfor koşulları göz önünde bulundurularak yapılmaktadır. Etkin çatı strüktürü tasarlandıktan sonra çatı formu kesin olarak biçimlenmektedir. Stadyumun yapım sistemi çatı strüktür sistemi ile birleştirilmektedir.

Stadyum yapılarında en önemli gelişim ve değişim çatı sistemlerinde meydana gelmiştir. Açık stadyumlar zamanla, konforu artıracak, tribünlerin üzerini örten büyük ve geniş çatılara ve hava koşullarına göre açılıp kapanabilen hareketli çatı sistemlerine sahip stadyumlara dönüşmektedir. Stadyum çatıları temel olarak basınca ve çekmeye çalışan, konsol çalışan, kabuk sistem, asma germe membran sistem, pnömatik, uzay kafes sistem ve hareketli yapısal formlarla tanımlanmaktadır.

Oyun alanlarına ve tribünlere paralel betonarme pilonlarla desteklenen kafes kirişlerden oluşan çatı sistemi, en basit olanıdır ve pilonlar seyirci görüş mesafesini kısmi olarak engellemektedir. Stadyum tribününe ve çatısına paralel, çatının bir ucundan diğer ucuna kadar uzanan çelik kafes kiriş seyirci görüşünü engellemeyerek, stadyum yapılarında çatı strüktür sisteminin iyileştirilmiş halidir.

Konsol strüktürler bir noktada sabitlenen ve tribünlerin üzerinde serbestçe asılan en yaygın kullanılan yapısal sistemlerden biridir. Konsollar stadyumun dış kenar taşıyıcısına sabitlenerek tribün üzerinde çıkma yaparak çalışmaktadır. Kabuk sistemler ile inşa edilen stadyum çatıları tek veya çift eğrilikli yüzey oluşturan yapılardır. Bu yapıların mukavemeti ve dengesi geometrik formundan kaynaklanmaktadır.

Basınç ve çekme çemberi oluşturan çatı sistemleri, bir iç çekme ve dış basınç halkası arasında bağlantıyı sağlayan radyal elemanlardan oluşan dairesel plan şeklindedir. Bu çatılarda strüktür etkinlik ve mimari form uyumu başarılı olup ve ön plana çıkmaktadır. Zincir eğrisi geometrisi kullanılan çatılarda basınç kemerine asılan kablolar, stadyum yapılarında hafif çatı teriminin kullanılmasını sağlamaktadır.

Kablo ağı çatı ve Membran malzeme

Kablo ağı çatı sistemleri kablo sistemlerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bir taşıyıcı betonarme veya çelik pilona asılan kablolar çekmeye çalışarak geniş mesafeleri düşey elemanlar olmadan geçmeyi sağlamaktadır. Asma germe membran sistemler de pilonlara asılan farklı malzemelerdeki membranların oluşturduğu çatı sistemleridir.

Membran malzemenin çeşidine göre çatının dayanımı ve etkinliği değişmektedir. Pnömatik sistemler de plastik membrana elektrikli fanlar tarafından iç basınç oluşturularak, geniş alanlarda kablolar yardımıyla desteklenen çatı tipidir. Uzay kafesler, yapısal çelik elemanların oluşturduğu üç boyutlu sistemlerdir. Genellikle stadyum yapılarında çevre etrafında ve iki yönde uzanan yapısal elemanlar kenar doğrultularında çalışmaktadır. Kapalı stadyum yapılarının yarı açık stadyum yapılarına çevrilmesini sağlayan hareketli çatı sistemleri sert ve esnek malzemelerin kullanıldığı hareket mekanizmaları ile çalışmaktadır. Sert malzemeler (cam, plasik, metal) parça halinde kademeli hareketler yaparak açılıp kapanırken, esnek membran malzemeleri katlanarak hareket etmektedir.