Soğuk Derz nasıl oluşur?
Beton mikserinin gecikmesi, beton santralindeki gecikme, kalıpların patlaması veya döküm alanının büyük olması gibi nedenlerle beton döküm aralıkları uzayabilir veya işin ertesi güne sarkması ile beton dökme işi yarım kalabilir. Önceden dökülmüş beton priz almaya başlamış veya tamamen prizini tamamlamış durumdayken yarım kalan yerlere tekrar beton dökülmesi sonucunda iki tabaka arasında soğuk derz oluşur. İki beton dökümü arasında priz olayı sonunda, süreksiz ve ek yerleri olan bir görüntü gözle görülür seviyelere gelir.
Meydana gelen süreksizlik betondan beklenen özellikleri olumsuz yönde etkilemektedir. Bu süreksizlikler yapı elemanlarına göre ve elemanların üstlendiği göreve göre, eski betonla yeni beton arasındaki şekil olumsuzluğu önemli ya da önemsiz olarak nitelendirilebilir. Kolon, kiriş, döşeme ve beton istinat duvarlarında soğuk derzin meydana gelişi, oldukça önemlidir. Düşey taşıyıcı yapı elemanlarda soğuk derzin yatayla yaptığı açı “0” yada sıfıra yakın olması istenir. Yatay taşıyıcı elemanlarda soğuk derzin yatayla yaptığı açı 45° olmalıdır.
Betonun eğilmeye karşı direnci oldukça düşüktür. Eğilme elemanların da eski betonla yeni beton arasında birleşim yeri yataya yakın olacak şekilde, basınca çalışan yapı elemanlarında bu bileşim yerinin yatayla yaptığı açı sıfıra yakın olmalıdır. Fakat burada kayma makaslama etkisi varsa mekanik açıdan eleman göstereceği direnç zayıf olacaktır. Bu durumda birleşim yerinin eleman üzerindeki yeri (konumu) ön plana çıkmaktadır. İstinat duvarlarında arkası toprak dolgu ise soğuk derz üçgen şeklinde bırakılmalıdır. İstinat duvarı arkasındaki topraktaki kuvvetinin etkisi dikkate alınmalıdır. Ek yerleri genellikle yapılan zayıf kısımlarıdır. Bu kısımlarda beton elemanın çekme ve eğilmede çekme dayanım vb. gibi mekanik özellikleri, bir bütün olarak dökülmüş ve homojen bir beton elemanına göre daha azdır.
Soğuk derz bırakılmak zorunda kalınıyorsa ne yapılır?
Taşıyıcı elemanların rastgele bir kesitinde betonlama işine ara verilmesi veya yarım bırakılması ve sonrasında gerekli önlemler alınmadan döküm işine devam edilmesi ile zayıf kesitlerin oluşturulduğu hatalı imalatlardan mümkün olduğunca kaçınılmalıdır.
Soğuk derzlerin önüne geçmek için önceden beton dökümü planlamasının yapılması gerekmektedir. Yani, döküm işinin yarım kalmaması için şantiyede döküm yeri çevresinde gerekli tedbirler alınmalı, yeterli sayıda ve nitelikte ekip ve ekipman hazır bulundurulmalıdır. Beton kalıp işleri uygun şekilde tamamlanmış olmalıdır. Beton tesislerinin verimi, betonun şantiyeye ulaşımı gibi durumların göz önüne alınması gerekmektedir.
Beton miktarı siparişi doğru verilmeli, eksik verilmesi durumunda, yeni sipariş verilmesi ile geçen sürede soğuk derzin oluşacağı unutulmamalıdır. Sıcak havalarda beton dökümü esnasında betonun hızlı priz alması veya çeşitli nedenlerle beton döküm aralıklarının uzaması vb. nedenlerle soğuk derzler oluşabileceği göz önüne alınarak, betonda kimyasal katkılar(priz geciktirici) kullanılabilir.
Yapı elemanları, bu türden tedbirler alınarak ve mümkünse kolon, kiriş ve döşeme betonları birlikte bir bütün olarak dökülerek inşa edilmelidir. Şayet zorunlu olarak, mesela beton döküm alanının büyük olması vb. gibi sebeplerle döküm işlemi bitirilmeyecek ve derz bırakılmak zorunda kalınacaksa, beton dökümü rastgele bir yerde kesilmemeli, ek yerlerinin tekniğine uygun şekilde oluşturulmasına özen gösterilmelidir. Beton ek yerleri; iş programı, beton karma tesislerinin verimi, yapı kısımlarının boyut, özellik ve gerilmeleri ile şayet beton yüzeyi çıplak bırakılacaksa, bu görünüşten beklenen özellikte göz önüne alınarak yerleri önceden tespit edilmelidir. Kolonlarda ek yeri bırakılmamalıdır.
