Risk ve Tehlike Nedir? Risk Değerlendirmesi Nasıl Yapılır?

Risk ve tehlike kavramları birbirlerinin yerine günlük hayatta çok sık kullanılmakta. Ama risk ve tehlike benzeri kavram değildir. İki kavramdaki manaları arasında farklılık vardır. İş sağlığı ve iş güvenliği bakımından bu iki kavramı şu şekilde tanımlarız: Tehlike: Çalışma bölgesinin kişilerin hatalı davranışları ve fiziki kusurları gibi, çalışma ortamı ve şartlarında bulunan veya dışarıdan gelecek kapsamı bilinmeyen vaziyetlerin, insanlara, iş ortamına ve çevresine hasar veya zarar verme potansiyeli tanımlamaktadır. Risk: Belirli bir tehlikeli durumun ortaya çıkma ihtimaliyle bu olayın sonuçlarının meydana getirdiği hasar veya zararın şiddetinin birleşimidir.

Dışarıdan gelebilecek ya da işyerlerinde var olan tehlikelerin işçilere, iş ortamına ve çevresine vereceği hasarların ve bu zararlara karşı alınabilecek önlemlerin belirlenmesi için yapılması gerekli çalışma olarak tanımlayabiliriz. Olumsuz güvenlik ve sağlık şartlardaki çalışmalar, insanların hastalanmasına, yaralanmalara, uzuv kaybına veya ölüme sebep olacağı gibi yaşam şartlarının ağırlaşmasına, malzeme ve ürün kaybına, iş ekipman ve araçlarının hasara da yol açmasına sebep olma ihtimali vardır. İlk başta karar verilecek durum, bir tehlikenin ne kadar önemli olup olmadığıyla ve risklerin düşürülmesi için yeterli önlemlerinin alınıp alınamayacağıyla ilgili durumdur.

Risk Değerlendirme Adımları

Tehlikelerin Belirlenmesi

Değerlendirmeyi kendiniz yapmaya karar verdiyseniz, işyerini işin akışına uygun bir şekilde hiçbir noktayı atlamadan dolaşılmalı ve çalışanlara, iş ekipmanlarına ve ürünlere nelerin zarar verebileceğine bakılmalıdır. Öncelikli olarak tüm tehlikeleri ve tehlike kaynaklarının küçük veya büyük, önemli veya önemsiz demeden belirlenmeli ve bir tehlike çizelgesi oluşturulmalı. İş kazası ve meslek hastalıkları kayıtları da öncelikle başvurulması gereken kaynaklar arasındadır. Ayrıca üreticilerin yönergeleri ve malzeme güvenlik bilgi üniteleri, tehlikeleri tespitine ve riskleri gerçek olarak irdelenmesinde fayda sağlanacaktır.

Tehlikelerin Değerlendirilmesi

Sağlık ve güvenliğin artırılması maliyet yönünden fazla olmak zorunda değildir. Örnek olarak; trafik kazalarına mâni olmak için kör noktalara ayna yerleştirmek ya da kaygan zeminlere kaymayan malzeme sermek, riskler göz önüne alındığında maliyeti düşük önlemlerdir. İhmal edilen basit önlemler, kaza olduğunda çok daha pahalıya mal olabilir. Kimlerin nasıl zarar görebileceğini belirlenmeli. Çalışanların, özel risklere karşı karşıya kalabileceği stajyerler, çıraklar, gençler, hamile ve yeni doğum yapmış kadınlarla sürekli firmada olmayan ziyaretçilerin, onarım işçilerinin, temizlikçilerin, taşeron elemanlarının ve işyerini paylaştığınız diğer kişilerin işyeri tehlikelerinden ve yürütülen faaliyetlerden zarar görebileceğini asla unutmayınız.

Risklerin Derecelendirilmesi

Bu adımda, listenizde kalan ve bir hamlede kontrol altına alınamayan tehlikelerin zarar vermeye ne kadar yatkın olduğunu değerlendirilmelidir. Bütün tehlikeler için alabilecek tedbirleri de göz önüne alarak kalan riskin düşük, orta ya da yüksek olup olmadığına karar verilmelidir. Riskleri derecelendirirken; Hemen, zaman kaybetmeden müdahale edilen riskler yüksek risk,  Mümkün olduğunca hızlı müdahale edilen riskler orta risk, Düşük risk diye kabul edilen riskler acil önlem gerektirmeyen risklerdir. Fakat müdahale edilmesi unutmamalıdır.

Risk Kontrol Önlemlerinin Uygulanması

Bu aşamada riskler artık tanımlanmıştır. Hemen ortadan kaldırabilecek tehlikeler için (2. adımda belirlenen) gerekli önlemleri alınıp ve tekrar ortaya çıkmamaları için bir kontrol periyodu belirlenmelidir. Üçüncü adımda yapılan risk değerlendirme çalışmaları sonucunda ortaya çıkan risk derecelerine göre; düşük olarak belirtilen riskler basit yöntemler ile ve az maliyetler ile bitirilebilmesi mümkün ise bunlardan dolayı çalışma yapabilir veya bir sonraki periyodik risklerin analizinize kadar bu tehlikelerin çoğalmaması için bir kontrol mekanizması oluşturabilir.

Orta risk olarak belirtilen riskler, ilk olarak ele almalı ve belirlenmiş önlemleri hızlı bir şekilde uygulanması gerekmektedir. Yüksek risk diye belirlenen tehlike için gerekiyorsa işi durdurarak riskleri kabul edilir seviyeye indirme çalışması zaman kaybetmeden yapılmalıdır. Tüm bu çalışmalardaki hedef uygun ve yeterli bir önleme sistemi yapılması istenmektedir. Çalışma ortamında her daim risk olacaktır. Önemli olan bu risklerin farkına varmak ve onları kabul edilebilir düzeyde kontrol altında tutabilmektir.

Risk değerlendirmesinin uygun ve yeterli olmasını sağlamalısınız Değerlendirmede; Kimlerin etkilenebileceğinin araştırıldığını, Uygun kontrolün yapıldığını, Etkilenebilecek şahısların sayısı da hesaba katılarak tüm açık mühim tehlikeleri ele alındığını, Tedbirlerin mantıklı olduğunu gösterebilmelisiniz. Gelecekte ihtiyaç duyulabileceğini düşünerek yazılı kayıt tutunuz; bu size ne gibi önlemler aldığınız sorulduğunda ya da yasal işleme konu olduğunuzda yardımcı olabilir. Aynı zamanda gözünüzün belirli riskler ve önlemler üzerinde olması gerektiğini hatırlatabilir. Yasaların gereklerini yerine getirdiğinizi gösterebilmenize de yardımcı olur. İşlerinizi basitleştirmek için kılavuzlar, sağlık ve güvenlik politikalarınızdaki düzenlemeler, işletme kuralları, üreticilerin talimatları, sağlık ve güvenlik prosedürleriniz ve yangına karşı genel güvenlik düzenlemeleriniz gibi diğer belgelere de başvurabilirsiniz.

Denetim, İzleme ve Gözden Geçirme

İşyerinde mühim bir değişiklik olduğunda, risk değerlendirmesini tekrardan yapılmalı. Her esnada, önlemlerin tesirinden emin olmak için değerlendirmeler zaman zaman gözden geçirmelidir. Ayrıca, işyerinde gerçekten sağlıklı ve güvenli bir iş ortamı şartları yaratmak için, alınmış tedbirlerin uygulanıp uygulanmadığını gözlemlenmesi ve çalışanların denetlemesi gerekir.