Pomza özellikleri ve yapı malzemesi olarak kullanımı
Pomza, volkanik olaylar sonucunda oluşmuş, süngerimsi, boşluklu, fiziksel ve kimyasal etkilere dayanıklı, gözenekli yapıda camsı volkanik bir kayaç olarak tanımlanır. Pomza puzolanik bir malzeme olup, puzolanik aktivitesi yüksektir. Oluşumu esnasında bünyesindeki gazların ani olarak yapısını terk etmesi ve ani soğumasının sonucu olarak sayısız gözenek içerir. Pomzanın gözenekli birim hacim ağırlığı yaklaşık olarak 500 kg/m³ civarındadır. Bu doğal malzemenin içeriğindeki boşluklardan dolayı ısı ve ses izolasyonu yüksektir. Pomzanın yapısında bulunan gözenekler genellikle bağlantısız ve parlak yüzeylidir. Bu boşluklu ve bağlantısız gözeneklerden dolayı oldukça hafiftir, suda uzun süre yüzebilir, geçirimliliği düşüktür, ısı ve ses izolasyonu oldukça yüksektir.
Pomza bu özelliğinden dolayı soğuk kış aylarında soğuğa, sıcak yaz aylarında ise sıcağa karşı yüksek izolasyon sağlar. Mohs skalasına göre pomzanın sertliği 5-6 civarındadır. Pomza çok kırılgan bir yapıya sahiptir. Genellikle öğütülürken camsı bir yapıda olup, midye kabuğu gibi kırılır. Genellikle kimyasal bileşiminde %75 oranında silis içeriği bulunur. Pomzanın içeriğinde bulunan SiO2 oranı, pomzaya abrasif özellik kazandırır. Bu abrasif özelliğinden dolayı pomza, çeliği rahatlıkla aşındırabilecek bir kimyasal yapıya sahiptir. Pomzanın kimyasal yapısında bulunan yaklaşık olarak %15 civarında bulunan Al2O3 bileşeni ise ateş ve ısıya kaşı yüksek izolasyon özelliği kazandırır.
Asidik ve Bazik Pomza Özellikleri
Pomza oluşum şekline göre asidik ve bazik olarak iki ana gruba ayrılır. Bu iki ana grup arasında en yaygın bulunanı asidik pomzadır. Her iki pomza da oluşumu sırasında ani olarak soğudukları ve bünyelerinde bulunan gazların ani olarak kaybolması sonucu oldukça gözenekli bir yapı kazanmıştır. Daha yaygın bulunan asidik pomza; beyaz veya kirli beyaz renktedir. Mohs skalasına göre sertliği yaklaşıl olarak 5–6 civarındadır. Yoğunluğu ise 0,5 ile 1 gr/cm³ arasında değişmektedir. Daha az bulunan bazik pomza ise kahverengi veya siyah renkte olup asidik pomzaya göre daha ağırdır. Mohs skalasına göre sertliği bazik pomza ile hemen hemen aynıdır. Yoğunluğu ise 1 ile 2 gr/cm³ arasında değişmektedir.
Asidik pomza normal kumun ve çakılın yaklaşık olarak sırasıyla 0.33 ile 0.67 katı yoğunluk ortaya koyar. Aynı durum pomza agregası ile inşaa edilen yapılarda da ortaya çıkar. Asidik magmanın, bazik magmaya göre viskozitesi ve silis içeriği yüksektir. Asidik magmanın katı halde bulunduğu sıcaklıkta, bazik magma sıvı halde bulunur. Bu nedenle volkanik patlama sona erdiğinde magma akışı da durur, böylece asidik kayaç ve kütleler oluşur. Volkandan hızlı bir patlama ile püsküren asidik malzeme ve erimiş gazlar, ani basınç azalması sonucu genleşir ve yapısında bulunan uçucu gazları kaybeder. Atmosferde bulunan havayla temas eden erimiş parçalar ani bir şekilde soğuyarak pomzanın oluşmasını sağlar.
Asidik özelliğe sahip pomzalarda silis oranı daha yüksektir. İnşaat sektöründe yaygın olarak tercih edilir. Bazik özelliğe sahip pomzalarda ise alüminyum, kalsiyum, demir ve magnezyum bileşenleri daha yüksek oranlarda bulunur. Bundan dolayı, diğer endüstri alanlarında özellikle seracılıkta geniş kullanım alanı bulur.
Yapı malzemesi olarak nerelerde kullanılır?
Tüm dünyada ve ülkemizde, pomzanın en yaygın olarak kullanıldığı alan inşaat ve bims sektörüdür. İnşaat sektöründe pomzanın tercih edilmesinin nedeni, gözenekli yapıya sahip olmasından dolayı ısı ve ses izolasyonu sağlamasıdır. Ayrıca, yangına dayanıklılık bakımından da pomzayla üretilen betonların, normal betona göre %20’ye varan oranda daha emniyetli olduğu görülmüştür. Bunun yanında hafif bims ve briketin nakliyesi de daha kolay olur. Pomza agregası ile üretilen betonunun normal betona göre önemli bir üstünlüğü, daha hafif olduğu ve daha elastik bir yapıya sahip olduğu için deprem etkilerine karşı dayanıklı olmasıdır. Birçok araştırmada, normal agrega ile üretilen betonlara göre pomzanın birbirinden bağımsız gözenekli yapısından dolayı, donma çözülme olayından da az etkilendiği gözlenmiştir.
Çeşitli bağlayıcı malzemelerin sınırlı miktarda olmak şartıyla çimento dolgu malzemesi olarak veya çeşitli yapı malzemelerinin elde edilmesinde kullanılabileceği bilinir. Gerek yapı malzemelerinde göz önünde bulundurulan kalite ve ihtiyaç standartlarının yeniden belirlenmesi, gerekse yalıtım ve sağlamlık gibi özelliklerin ön planda tutulduğu özel amaçlara uygun ürünlerin geliştirilmesi ve ürün yelpazesinin gitgide genişlemesi alternatif ve ekonomik malzemelere yönelik ilgi ve arayışı arttırmaktadır. Bundan dolayı pomza gibi doğal malzemelerin beton üretiminde kullanılması ile ilgili çalışmalar yapılmaktadır.
Pomza son yıllarda özellikle bims ve briket üretiminde ham madde olarak kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca pomza hafif beton üretiminde de agrega yerine kullanılmaktadır. Normal betona göre hafifliği, nakliye kolaylığı, ısı yalıtımı sağlaması gibi nedenlerden dolayı pomza tercih edilmektedir. Pomzanın inşaatlarda kullanımı, konutlarda enerji tasarrufu sağlaması nedeni ile özellikle ülkemiz gibi, ısınmak için yakıt olarak doğalgaz kullanan, dışarıya bağımlı ülkeler için büyük önem kazanmaktadır. Pomzanın beton agregası olarak kullanıldığında, kırılmadan büyük deformasyon yapabilme yetenekleri sayesinde, deprem bölgelerinde önemli yararlar sağlayacağı düşünülmektedir.
