Paspayı nedir? Yetersiz paspayının sonuçları nelerdir?
Yapım şartnamelerine ve beton teknolojisine uygun olarak inşa edilen yapılarda beton içine gömülü haldeki çelik donatı paspayı tabakasının varlığı sayesinde korozyona karşı korunmuş olur. Koruma işlemi iki şekildedir. Bunlardan ilki paspayı tabakasının kalınlığı nedeniyle sağlamış olduğu fiziksel koruma diğeri ise betonun mevcut yapısının bazik ortam olmasıdır. Fiziksel olarak korumanın etkinliği paspayı tabakası kalınlığı ve kalitesi ile ilgilidir. Ancak, betonarme yapı elemanının maruz kaldığı çevresel etkiler betona zarar verebilir ve bu etkiler genelde zararlı iyonların beton içine girmesi ve taşınması ile olmaktadır. Betonda en tehlikeli etki olarak klorürler ve karbonatlaşmanın neden olduğu donatının korozyonu düşünülebilir.
Betonda zararlı etkilerin büyük bir çoğunluğu klorürlerin ve gazların beton boşlukları ve çatlakları boyunca ilerleyerek donatıya ulaşması ve bu etkiler nedeniyle donatının korozyona uğramasından kaynaklanmaktadır. Bu sebeple, paspayı tabakasının kalınlığı ile fiziksel ve mekanik özelikleri betonların servis ömürleri üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.
Yetersiz paspayı beton içinde donatı korozyonuna sebep olabildiği gibi olası bir yangın durumunda ısının donatıya ulaşma süresini kısaltır. Böylece donatı ısı sonucunda hızlı şekil kaybı meydana getirir ve yangının etkileri daha hızlı olur. Paspayı bir nevi örtü niteliğindedir ilk donatı yüzeyinden betonun bitim noktasına kadar koruma görevi üstlenir. Korozona uğrayan donatının aderans (yapışma) özelliğini kaybettiği ve çapının büyümesi sonucu çatlaklara sebep olduğunuda unutmamak gerekir.
Projesi olmayan eski yapıda paspayı belirlenmesi
Beton çeliğinin durumu ve donatıyı örten pas payı kalınlığı betonarme yapılarda/yapı elemanlarında mukavemet ve süneklik sağlanmasında büyük bir öneme sahiptir. Bu nedenle betonarme yapılarda pas payı kalınlığı, kullanılan donatıların yerlerinin ve çaplarının bilinmesi gerekir. Ayrıca, betonarme bir yapının/yapı elemanının durabilite özelliklerini değerlendirmede de pas payı kalınlığının belirlenmesi önemlidir.
Yine betonarme yapı elemanlarında karot numune alma gibi tahribatlı yöntemler kullanılarak dayanımın belirlenmesinde ya da o yapı elemanlarının onarım veya güçlendirme çalışmalarında betonarme yapı elemanı içerisindeki donatıya zarar vermemek için donatı aralıklarının ve pas payı kalınlıklarının önceden belirlenmesi gerekir. Bunun için yüzey sertlik yöntemi ve/veya donatı tarama yöntemi gibi tahribatsız yöntemler uygulanabilir. Özellikle projeleri olmayan eski yapılarda bu yöntemler kısa sürede ve kolay bir şekilde kullanılan donatının varlığının ve pas payı kalınlıklarının belirlenmesini sağlar.
