Mutfak tipinin tezgah şekillerine göre sınıflandırılması
Mutfak mekânlarında en önemli donatı elemanı tezgah şekilleri ve çeşitleridir. Tezgâhlar mutfaklardaki yıkama, hazırlama, pişirme eylemlerini karşılayan donatılardır. Bu nedenle tezgâhlar tasarımları, biçimlenmeleri ve kullanımı etkilediği için önemlidir. Mutfakların çalışma yüzeylerine göre; I, L, H, U, G, Ada tipi olmak üzere 6 temel şekilde adlandırılmaktadır. Her mutfağın çalışma yüzeyleri mekâna göre biçimlenmektedir.
Mutfakların konut içindeki konumlanmasındaki en önemli etmen yemek yeme alanı ile olan yakınlığıdır. Mutfak tasarımında mekânı kullanacak bireylerin sosyodemografik özelliklerine ve yaşam tarzlarına dikkat edilmelidir. Mutfaklarda güneş ışığından doğru yararlanabilmesi için, çalışma mutfağın da en ideali ” Kuzey ” yönüdür. Eğer mutfaklarda yemek yenilecek ise ” Kuzey – Doğu ” yönü tercih edilmelidir. Mutfaklarda oturma eylemi gerçekleştirilecek ise ” Doğu ” yönü tercih edilmelidir. Mutfaklar için en sakıncalı yönler ise ” Batı ve Güney – Batı ” yönleridir. Çünkü öğle saatlerinden sonra güneş alacağı için hem gıda erzaklarının muhafaza edilmesinde, hem de oturma eylemi gerçekleşecek ise rahatsızlık verir. Mutfağın önünde balkon veya teras varsa, Güney yönü de tercih edinile bilinir.
I Tipi Mutfak (Tek Sıralı Mutfak): Çalışma eylemlerinin duvar boyunca uzanarak sıralandığı mutfak tipidir. Rasyonel çalışma sırasına göre sıralandığında; pişirme, depolama, yıkama – hazırlama olarak düzenlenmeli ve böylelikle az hareketle rahat çalışma ortamı sağlamaktadır. Rasyonel çalışma sırasına göre sıralandığı takdirde tezgah arası dolaşım (1.10 – 1.30 m2’den az) olmadığından dolayı, mutfak genişliği 2.40 m’nin altına düşürülebilmektedir. Bu tiplerde pencereler dar kenarda yer alırken, tezgah uzun duvar boyunca yerleştirilmektedir.
I tipi tezgâh biçimindeki aktivite alanları arasındaki mesafelerin yeterli olması gerekmektedir. Yani buzdolabından çıkarılan yiyeceklerin konulabileceği bir alan gerekmektedir. Bu alanın yeterli olabilmesi için buzdolabı ile diğer aktivite alanına en az 30 cm, ocak ile eviye arasında çalışma eylemini rahatlıkla yapılabilmesi için ise 60 cm’lik alana ihtiyaç vardır. m²’nin yeterli olduğu durumlarda, mutfak tezgâhının karşı duvarında yer olan boş duvara yemek masası konumlandırılarak yemek yeme ihtiyacını karşılanabilir.
L tipi mutfak: Birbirini kesen iki duvar boyunca şekillenen mutfak tipidir. İki tezgâhın köşesi yemek hazırlamaya elverişli olmadığı için genellikle mutfak eviyeleri tezgâh köşesine konumlandırılması gerekmektedir. Eviyenin sol tarafında hazırlama bölümü başlamaktadır. m²’ nin yeterli olduğu L tipi mutfak mekânları, yemek yeme masasının konumlanmasına da olanak sağlamaktadır. L tipi mutfaklar iki duvar boyunca tüm tezgâh alanını kapsayarak, çalışma üçgeni bölünmesine neden olurlar. Böylelikle, mutfakta çalışan bireylerin gidiş-geliş hareketlerinin azalmasına olanak sağlayarak, mutfakta gerçekleşen eylemlerin azalmasına dezavantaj olabilir.
L tipi mutfaklarda tezgah altı ve tezgah üstü dolaplarının köşelerinin ergonomik bir çözüm düşünülmesi gerekmektedir. Çünkü tezgâh altı ve tezgâh üstü dolapların iç kısımlarına ulaşılması zor olduğundan bu kısımlara en iyi çözüm olarak döner sistem raflar uygulanmalıdır. L tipi mutfaklarda da diğer mutfak tiplerinde de görüldüğü gibi kapıya yakın olan kısımda buzdolabının yer alması gerekir. Yan yana yer alan duvarlardaki donatım elemanları sıraları arasında en az 90 cm uzunluk olmalıdır. L tipi mutfakta kapı içeri açılıyorsa, bu kapının arkasında kalan bir donatım elemanı veya bir donatım sırası arasında en az 40 cm’lik bir açıklık olmalıdır.
H Tipi Mutfak (Koridor Tipi): H tipi mutfaklar çalışma alanlarının birbirine paralel iki ayrı duvara konumlanmasıyla oluşur. Konutta yaşayan bireylerin mutfak içindeki hareketleri L tipi tezgah biçimine göre daha yorucu olabilmektedir. Fakat koridor tipi mutfaklar, depolama alanı için daha fazla imkân sağlamaktadır. Karşılıklı duvarlarda bulunan tezgâhlarda, bir taraftan dolap kapağının açıldığı ve diğer tarafta da birinin geçtiği göz önüne alınarak tasarlanmalı, en az 120 cm geçiş mesafesi bırakılmalıdır.
U Tipi Mutfak: U tipi mutfaklar, çalışma alanı üç duvar boyunca sıralandığı mutfak biçimidir. U tipi mutfaklarda yeterli alan olması durumunda mutfak tezgâhı yemek yeme faaliyeti veya servis tezgâhı olarak kullanılabilir. Çalışma üçgeninin kesintisiz olması, çalışma merkezlerinin birbirine yakın olmaları ve çalışma alanlarının fazla olmasının sağladığı avantajlara rağmen, köşelerde kalan alanların ve bu köşelerdeki dolapların güçlükle kullanılması nedeniyle bu mutfaklar bazı dezavantajlara sahiptirler.
Bu tür mutfaklar özelikle büyük konutlar için geçerli olmakla beraber, bu tür düzenlenen mutfaklardan üç duvardan birine bir kapı açma zorunluluğu olması nedeniyle bu düzenlemeler kırık U halini alırlar ve bu alan içinde gidiş gelişe izin verirler. Bu nedenle gidiş geliş trafiğinin etkisini en aza indirmek amacıyla, çalışma merkezlerinin düzenlenmesi üzerinde önemle durmak gerekmektedir, pencerenin önüne çalışma masası ve bulaşık eviyesinin gelmesi iyi bir çözümdür. Böylece bu tür mutfak tipinde çalışma ilişkilerinde verimlilik sağlanarak yorgunluk en aza indirilir. Yalınız L mutfağında olduğu gibi U mutfağında da dolap köşeleri özel çözüm ister.
G Tipi Mutfak: U mutfağında bir dizinin içeri büyümesi ile oluşur. Bu üç bölüm çoğunlukla yemek yeri olarak değerlendirilir. 10 m2 ‘nin üstünde alana gereksinme gösteren bir yemek mutfağı tipidir. Bu dördüncü bölüm genellikle yemek yeme yeri veya bar bankosu olarak değerlendirebildiği gibi servis masası olarak da kullanılabilir. Yalnız bu bölümün mutfakta çalışma yerleri arasındaki ilişkiyi kesmeyecek biçimde düzenlenmesi gerekir. G mutfak tipindeki bu bölüm bitişik yaşama veya yemek yeme mekânları arasında bir ayırıcı eleman vazifesi görebilecek esnekliğe sahiptirler.
F Ada Tipi Mutfak: Duvar boyunca sıralanan L ve U tipi mutfak biçimlerinin orta kısmında yer alan mutfak tipidir. Kullanıcısının isteklerine göre şekillenen mekanın orta kısmı genellikle yemek hazırlama, yemek pişirme, yemek servisi, yemek yeme veya yıkama gibi eylemleri içermektedir. Ocak mekanın ortasında yer aldığı taktirde ada tipi davlumbaz kullanılmaktadır.
Özet olarak, her mutfağın çalışma alanları mekâna göre oluşmaktadır. Mutfaklarda mekânsal organizasyonu belirleyen mutfak tezgâhlarının biçimlenmesi genel olarak 6 tipte oluşmaktadır. Konut içindeki çalışma yüzeylerine göre, I tipi, L tipi, H tipi, U tipi, G tipi, Ada tipi olarak sınıflanmaktadır.
