Merdiven çeşitleri ve ölçüleri
Merdiven farklı yükseklikteki yapı bölümleri arasında kişilerin eşya ve malzemelerin sirkülasyonunu sağlayan yapı elemanlarıdır. Yangın ve deprem gibi felaketlerde katlar arası bağlantıyı sağlayarak önemli bir görev yaparlar. Merdivenler genel olarak üç ana bölümden oluşur. Bunları; üzerinde basamakların bulunduğu eğimli basamak kolu, yatay merdiven sahanlığı ve inip çıkma esnasında güvenliği sağlayan merdiven korkuluğu olarak saymak mümkündür. Merdivenler birçok parametreye sahip oldukları için çok fazla türde sınıflandırılabilirler. Merdivenleri, kullanılma yerlerine, yapıldıkları malzemeye, geometrik şekillerine ve taşıyıcı sistemlerine göre sınıflandırmak mümkündür.
Merdiven Çeşitleri
Kullanma yerlerine göre; Yapıların içinde düzenlenen iç merdivenler, Yapıların dışında düzenlenen dış merdivenler. Yapıldıkları malzemeye göre; Taş merdivenler, Beton merdivenler, Betonarme merdivenler, Ahşap merdivenler, Metal merdivenler, Karma merdivenler. Geometrik biçimine göre: Sahanlık bulunup, bulunmamasına göre, Sahanlıksız merdivenler, Sahanlıklı merdivenler. Plandaki kol biçimlerine göre; Düz kollu merdivenler, Dönel (eğri) kollu merdivenler. Kol sayısına göre; Tek kollu merdivenler, İki kollu merdivenler, Üç ve daha fazla sayıda kollu merdivenler. Taşıyıcı sistemlerine göre; Taşıyıcı basamaklı merdivenler, Kıvrımlı sistem merdivenler, Çevre mesnetli helisel merdivenler, Uzay taşıyıcı sistemli merdivenler.
Etkiyen Yükler
Merdivenlerin çeşitli dış yükleri güvenlikle taşıyabilecek biçimde boyutlandırılması en önemli koşuldur. Deprem etkisinden, mesnet çökmelerinden, rötre ve ısı değişmelerinden doğan kuvvetler normal durumlarda dış yüklere oranla oldukça küçük kesit tesirleri oluşturur ve hesaplarda genellikle dikkate alınmayabilirler. Sabit yükler olarak, basamak ağırlığı, taşıyıcı plak ağırlığı, kaplama ve sıva ağırlığı sayılabilir. Merdiven kolunun ağırlığının diğer yüklere kıyasla küçük olması durumunda analizlerde ihmal edilebilir. Düşey hareketli yükler ise, konut yapılarında 0,35 t/m², genel yapılarda 0,5 t/m², oturma yeri sabit olamyan tribünlü yapılarda 0,75 t/m² olarak belirlenmiştir.
Merdiven Ölçüleri
Basamak, merdivende adım atarak yükselmeye yarayan kesimdir. Basamağın düşey kesimine rıht, yatay kesimine ise ayaklık denilmektedir. Basamağın düşey kesiminin yüksekliği basamak yüksekliği ‘s’, yatay kesiminin genişliği ise basamak genişliği ‘a’ olarak adlandırılır. Basamak yükseklik ve genişlikleri, merdivenin kullanılma uygunlukları bakımından, belirli sınırlar içinde kalmaları gerekir.
Merdiven eğimi, profilde basamak tepe noktalarını birleştiren doğrunun yatayla yaptığı açı olarak tanımlanabilir. Eğim, genellikle bu açının tanjantı ile gösterilir. Merdiven eğim oranları, en fazla üç katlı olan küçük yapıların merdivenlerinde en fazla 4/5 oranına, öteki yapıların tümündeki merdivenlerde ise 2/3 oranına eşit olmalıdır.
Tespit edilecek basamak genişliği ve yüksekliğinin belirlenmesi için aşağıdaki uygunluk denklemi gerçekleşmelidir.
Bu denklem; 2s + a = 62 – 64 cm şeklindedir. Denklemin sağ tarafı, normal eğimli (α = 30˚) merdivenlerde 63, dik merdivenlerde 64, az eğimli merdivenlerde ise 62 cm alınır.
İlk adım olarak yapı türü ve kat yüksekliğine göre aşağıdaki tablodan ‘s’ seçilir. Kat yüksekliği belli olduğundan basamak sayısı ;
denkleminden hesaplanır. Bu değer kesirli çıkarsa en yakın tam sayıya yuvarlanır. Daha sonra uygunluk denklemi kullanılarak basamak genişliği tespit edilir. Son olarak bu değer tekrar aşağıdaki tablo ile kontrol edilir.
Merdiven genişliği, bir merdiven kolunun çıkış doğrultusuna dik doğrultudaki kullanılabilir genişliktir.
Sahanlık genişliği; genişlik sahanlığın, çıkış çizgisine dik doğrultudaki genişliğidir. Genişliği 1m ve daha küçük olan merdivenlerde en az 1m, 1m’ den daha geniş merdivenlerde en az merdiven genişliği kadar olmalıdır.
Merdiven kovası genişlinin normal boyutları 20 – 25 cm dir. Büyük ve gösterişli merdivenlerde bu genişlik 50 cm veya daha büyük te olabilmektedir. Merdiven korkuluklarının yüksekliği 90 – 110 cm arasında seçilir.
