Menfez Tanımı, Çeşitleri ve Tasarım İlkeleri

Karayolları Standartlarına göre mesnet açıklığı 10.00 m ye kadar olan (10.00 m dahil) yapılara Menfez, 10.00 m den yukarı açıklıktaki yapılara Köprü denir. Orman yolların da ise 6.00 m açıklığa kadar (6.00 dahil) menfez, 6.00 m den yukarı olan yapıya köprü denilmektedir. Boru menfez, kutu menfez, kemerli menfez ve tabliyeli menfez olmak üzere dört çeşide ayrılırlar.

Bir menfez üzerinde sürekli olarak etkiyen sabit yüklerin yanı sıra, genelde bir menfez üzerinde yalnızca inşaat sırasında hareket eden inşaat yüklerine ek olarak, menfezin devamlı olarak üstünden geçebilecek hareketli yüklere de dayanabilecek şekilde tasarlanmalıdır. Sabit yükler ve hareketli yükler arasındaki temel farklılık sabit yüklerin kalıcı olmasına rağmen hareketli yüklerin geçici olmasıdır. Hareketli yüklerin iki yaygın biçimi, taşıt yükleri ve yaya yükleridir. Yaya yükleri menfez tasarımında ihmal edilebilir.

Menfez Çeşitleri

Fazla yüksek olmayan dolgu altlarında kullanılan boru menfezler (büzler), beton veya betonarme olarak daire kesitli ya da sepet kulpu şeklinde dökülürler. Kırılma ve çatlamaları kolay olduğu için yüksek dolgularda kullanılmazlar. Önceden döküldükleri için daha çok bakım çalışmalarında ve acil durumlarda kullanılan daire büzler 0,60-0,80-1,00 ve 1,20 m çapındadır.

Kutu menfezler, serbest açıklıkları 1,00-1,0-2,00-2,50-3,00 m ve serbest yükseklikleri de 0,60-1,00-1,50-2,00-3,00 m olan, her iki ucunda yani memba ve mansap tarafında kanat duvarları bulunan kutu kesitli, betonarme menfezlerdir. Serbest açıklığı 1,00 ve 1,50 m olanlar en fazla 15,00 m, serbest açıklığı 2,00-2,50 ve 3,00 m olanlar ise en fazla 9,00 m yükseklikteki dolgular altında kullanılırlar. İki ve üç gözlü olanları ise en fazla 6,00 m dolgu yüksekliğine kadar uygulanabilir. Su akım hızı fazla olan ve taş sürükleyen derelerde “kutu menfez” tiplerinin uygulamasından imkan nispetinde kaçınılacaktır.

Kemer menfez tipleri, serbest açıklık ( L = 0,70, 1.00, 2.00, 3.00, 4.00, 5.00 metre ) ve (L= 6.00, 7.00, 8.00, 9.00, 10.00 metre ) olmak üzere tertiplenmiştir. Ayak yükseklikleri ( 0.60, 1.00, 1.50 m ) olarak alınmıştır. Çok gözlü olarak ta uygulanabilirler. Buna duruma göre projeyi yapan mühendis, şantiye şefi veya kontrol mühendisi karar verecektir. Bu tipler 3 şekilde inşa edilebilirler. Tamamı beton olarak. Kemerin görünen yüzeyleri kaba yonu, korniş rampan ve “D taşları” beton ve kesme taş diğer kısımlar moloz taşı olarak. Kemer kısmı beton diğer kısımlar madde 2 deki gibi, kaba yonma ve moloz inşaat 300 kg/m3 dozajda çimento harcıyla kemer elevasyon ve kuruda temel, beton 200 kg/m3 dozajda yapılır.

Açıklık adedi ne olursa olsun iki kenar ayak mesnedi arasındaki mesafe 10,0 m den küçük ise tabliyeli menfez 10,0 m den büyük ise köprü olarak isimlendirilir. Bu tip menfezlerde, bordürler arasındaki açıklık, tali köy yolları için 4,00 m, işlek köy yolları için 6,00 m, il yolları için 7,00 m, devlet yolları için 8,00 m olarak kabul edilmiştir. Köprüler üzerinde yaya kaldırımı ve korkuluk tesisi zorunludur. Menfezler üzerinde bu zorunluluk yoktur. Tabliyeli menfez ve köprülerde, tabliye betonu ara verilmeksizin sürekli bir çalışma ile dökülmelidir. Menfezlerde tabliye plak şeklinde, köprülerde ise kirişlidir. Tabliyeli menfezler ve köprüler, genellikle dolgu altına yapılmazlar ve tabliye üst kotu kırmızı kot alınır.

Taban uzunluğu 15 mt yi geçtiği zaman bir dilatasyon derzi yapılacaktır. Bu derz 30 mt radye uzunluğuna kadar taban ortasına gelmek şartıyla 1 tane, 30 mt den fazlası için dolgunun banket uçlarından inen düşey üzerine gelmek şartıyla 2 tane yapılacaktır. Dolu şevi altına rastlayan menfez uzunluğu 15 mt yi geçtiği zaman dolgu ucu ile banket ucundan inen düşey arasına bir derz daha yapılacaktır. Bu derzlerin tabandaki kısımlarında 0.02 den daha az eğimler için betonarme yastık , 0.02 m ve daha fazla eğimler için betonarme brit yapılır.