İlk betonarme yapı ne zaman inşa edildi?

İlk betonarme uygulama olarak, 1854 yılında William Boutland Wilkinson’ın İngiltere’nin Newcastle Upon Tyne şehrinde, yanında çalışan personel için inşa ettiği betonarme döşemeli, iki katlı ev gösterilmektedir. Wilkinson aynı yıl “Yangın Dayanımlı Konut, Ambar ve Diğer Binaların İnşasının İyileştirilmesi” ismiyle patent almıştır. Wilkinson’ın donatı ile beton arasındaki aderansın artırılması gerekliliğini görerek, donatıların uç kısmını çentiklemesi veya bitişlerini halka şeklinde yapması, betonu ahşap kalaslar üzerine serilmiş ince kumun üzerine dökerek nemli bir ortamda betonun daha uzun süre kürlenerek dayanım ve durabilitesinin artırılması, böylelikle ahşap, volta veya çelik kirişli döşemelere göre daha ekonomik ve hafif bir sistem elde etmesi olmuştur.

Wilkinson bu sisteminde, çelik halatlarla çekme kuvveti akışını takip ederek, mesnet noktalarında yukarı çıkarak, negatif eğilmeleri alan, açıklık ortasında ise aşağı inen, farklı bir formda çekmeye çalışan çelik kullanmıştır. Wilkinson’ın bu prensibi bugünkü betonarme uygulamalar içinde geçerlidir. Bu nedenle kaynaklarda ilk defa betonarmeyi kullanan kişi olarak kabul edilmektedir.

François Coignet, beton/betonarme teknolojisinin tarihsel gelişimi sürecinde Fransa’da çalışmalarıyla öne çıkan isimlerden biridir. 1850’li yılların başından itibaren çalışmalarına devam etmiş, demir ve betonun birlikte kullanımına yönelik yaklaşımlarını tarif ettiği ilk patentini 1855 yılında almıştır.

Coignet, 1852 ya da 1853 yılında St. Denis’de betonu ilk olarak yeni bir kimya fabrikasının yapımında kullanmıştır. Fabrika duvarlarının yapımında, ahşap kalıpların arasına toprağı sıkıştırılan duvar yapımı “pise” olarak bilinen antik dönem yapım tekniğini kullanılmıştır. Duvarlar dışında St. Denis fabrikasının tonoz, merdiven ve lentoları da betondur.

Çalışmalarına devam eden Coignet kendi keşfini denemek amacıyla 1853 yılında fabrikanın karşısında kendisine taş görünümlü dört katlı bir ev yapmaya karar vermiş ve gerekli planlar mimar Théodore Lachéz tarafından hazırlanmıştır. Sövelerle birlikte cephenin tamamı, saçak ve korkuluklar beton olarak yapılmıştır. Beton dışında yapının kat döşemesinde beton içerisine gömülü ahşap kirişler ile teras çatıda betonun güçlendirilmesi amacıyla demir kirişler kullanılmıştır.

Türkiye’de ilk betonarme yapı örneği

İstanbul’da yapılması planlanan bir yapı için Monier Betonarme Sisteminin İstanbul temsilcisinin Paris ofisine 26 Mayıs 1903 tarihinde yazdığı bir mektupta; Haydarpaşa’da bir silonun 1902 yılında Mousis Şirketi tarafından betonarme olarak inşa edildiği ve bu sebeple betonarme müteahhiti olarak nam saldığı, Monier Betonarme Sisteminin yaygınlaşmasının sağlanması için fedakârlık gerektiği belirtilmiştir. Bu bilgiyle Haydarpaşa’da yer alan silolar incelenmiş ve yapının betonarme olduğu tespit edilmiştir. Bu bağlamda Türkiye’ye betonarme teknolojisinin farklı patentlerle birçok ülke ile eş zamanlı geldiği anlaşılmakta olup, Türkiye’de tespit edilen ilk betonarme yapının Monier Betonarme Sistemi ile yapıldığı tespit edilmiştir. Bu sistemle başka yapıların da yapılmış olabileceği düşünülmektedir. Haydarpaşa’da yapılan silonun betonarme inşasının 1902 yılında Berlin’den Moniergesellschaft adlı şirket tarafından yapıldığı bir çok kaynak tarafından doğrulanmıştır.