Horasan harcı nedir? Tarihi gelişimi nasıl olmuş nerelerde kullanılmıştır?
Terim olarak horasan, tuğla, kiremit, çömlek gibi pişmiş kil ürünlerin kırıklarına ve tozuna verilen isimdir. Horasan harcı ise horasan ile birlikte sönmüş kireç ve kum ile üretilen özel bir harç türüdür. Batılı araştırmacılar, horasan harcını Roma-Yunan buluşu olarak nitelendirse de, bu harcın hangi kavim veya uygarlık tarafından keşfedildiği netliğe kavuşmamıştır. Horasan harçları, içerdiği tuğla vb. pişmiş kil ürünlerin puzolanik özellikte olması sebebiyle hidrolik özellik göstermektedir ve Roma döneminden Osmanlı‘ya, su kemeri, sarnıç, hamam gibi birçok su yapısında kullanılmıştır.
Osmanlılarda anıtsal yapılarda horasan kullanımı 15. yüzyılda başlamış ve incelenen şartnamelerde yer alan bilgiye göre horasan harcı üretiminde kullanılacak tuğlaların yeni ve iyi pişirilmiş olması koşulu getirilmiştir. Tuğlaların iyi pişirilmiş olması koşulu, metin içerisinde yer verilmemesine rağmen, o dönemde puzolanik etkinin ne olduğunun iyi bilindiğini göstermektedir. Çünkü amorf silis ve alümin fazların oluşması için hammadde olarak kullanılan kil esaslı malzemenin yüksek sıcaklıkta ve homojen şekilde pişirilmesi gerekmektedir. Böke vd. şartnamelerde yer alan yeni pişirilmiş olması şartını ise tuğlaların reaktivitelerini yitirmemeleri için su ile temas etmemiş halde olması gerekliliği ile izah etmiştir.
Puçina nedir?
Söz konusu şartnamelerde yer alan bir başka bölümde ise horasan harcının 3 senede sertlik kazanacağı, normal kireç harcının ise 6 senede sertlik kazanacağı ifade edilmiştir. 18. ve 19. yüzyılda hidrolik yapı malzemelerine olan ihtiyaçtan ötürü birçok farklı çalışma yapılmış ve bu çalışmalar, horasan gibi puzolanik aktivite gösteren malzemeler üzerinde yoğunlaşmıştır. Benzer zaman dilimi içerisinde Osmanlılar, horasandan istenen verimin alınamadığı durumlarda, İtalya‘dan gelen ve puçina adını verdikleri puzolanı kullanarak kireç harçları üretmişlerdir. Söz konusu harçlar, 1796-1825 yılları arasında, Kasımpaşa‘daki 2 ve 3 numaralı gemi onarım (kuru) havuzlarının inşasında ve tamir işlerinde kullanılmıştır.
Kireç harçları, bağlayıcı olarak kireç ve dolgu malzemesi olarak agregaların karıştırılması ile elde edilmektedir. Kireç harçlarının hazırlanmasında kirecin veya harcın özelliklerini geliştirmek amacı ile kirece veya harca organik ve inorganik maddelerin katıldığı daha önce yapılan çalışmalarda ifade edilmiştir. Özellikle puzolan katkılı kireç harçlarının üretimi ile suya karşı dayanıklı ve dayanımı nispeten yüksek harçlar elde edilmiştir.
