Etriye nedir? Kolon içerisinde nasıl olmalıdır?
Boyuna donatılar etriye adı verilen belli aralıklarla yerleştirilmiş daha küçük çaplı tekil donatılar tarafından enine doğrultuda dıştan sargılanarak etriyeli betonarme kolonlar oluşturulur. Etriyeli kolonların kesitleri ve etriye yerleşim tipleri çok farklı şekillerde olabilir. Betonarme kolon kesitinin köşeleri arasında boyuna donatı bulunması durumunda bu çubuklar ek etriyeler ya da karşılıklı olarak tek kollu çiroz adı verilen kancalı çubuklarla bağlanırlar.
Asıl görevi kolonlarda kesme kuvvetini beton kesitle birlikte taşımak olan etriyelerin, boyuna donatıların burkulma boyunu azaltmak, göbek (çekirdek) betonunun sünekiliğini arttırmak, kolonda boyuna çatlakların gelişmesini önlemek ve betonlama sırasında boyuna donatıların kalıp içinde düzgün durmasını sağlamak gibi görevleri de vardır.
Eksenel yükleme altındaki betonarme bir kolonun beton ve donatılarında oluşan basınç gerilmeleri nedeniyle etriyeli kolonda yüklemenin ileri aşamalarında betonda ezilmeler meydana gelmekte ve kopan parçalar nedeniyle boşalan kısımlarda boyuna donatılar burkulmaktadır. Etriyelerin daha sık aralıklarla yerleştirilmesi durumunda boyuna donatıların burkulma boyları azalacak, dolayısıyla da donatıların burkulması için daha büyük yükler gerekecektir.
Yapı elemanı ve dolayısıyla betonarme yapı sistemi bu sırada yerdeğiştirme yapmaya devam edeceğinden, tekniğine uygun yerleştirilmiş sık etriyeli kolon seyrek etriyeli kolona göre daha sünek davranacaktır. Tüm dünyada mevcut deprem yönetmeliklerinin en önemli prensibi sayılabilecek sünek davranış sayesinde de yapı depremi toptan göçmeye uğramadan belli düzeyde kalan hasarla atlatabilecektir.
Etriyesiz bir kolonun davranışı ise, donatısız betonun davranışına benzemektedir. Diğer taraftan tekniğine uygun yerleştirilmemiş etriyelere sahip kolonların davranışları da donatısız betonun davranışından pek farklı olmayacaktır.
Süneklik ve Sargılama etkisi
Etriyeleri tekniğine uygun yerleştirilen kolonun sünekliğinin arttığı bilinmektedir. Ancak, dayanımda da aynı oranda bir artış meydana gelmemektedir. Diğer taraftan etriye sıklaştırıldığında, ortaya çıkan “sargılama etkisi” artacak, ancak dayanımda yine önemli bir artış olmayacaktır. Süneklikte meydana gelen artış genel olarak yapının daha sünek davranış göstermesine katkıda bulunacaktır. Kolonlarda etriyelerin sık yerleştirilmesi, deprem etkisinde beklenen sünek davranışın ortaya çıkması için daha iyi olmakta birlikte, yeterli değildir.
Etriye kanca açısı
Zira, etriye kancalarının Deprem Yönetmeliğinde (Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik-2007) belirtilen şekilde yapılmayıp sadece her iki ucunun da 90° kıvrılıp bırakılması halinde, deprem etkisi altında artan basınç nedeniyle etriyeler kolayca açılacak ve etriye ”sargılama” görevini yapamaz hale gelecektir. Bu da, kolonun beklenen kapasitesinin çok altında bir yükle kırılmasına neden olacaktır.
Etriye kancalarının yeterli boyda ve 135° kıvrılması halinde ise, artık etriyeler açılamayacak ve deprem sırasında görevlerini etkin bir şekilde yerine getireceklerdir. Kancalarının 135° kıvrılması ile oluşturulan etriye tipi, Deprem Yönetmeliği-2007’de “özel deprem etriyesi” olarak tanımlanmıştır.
