Dolgu barajlar nasıl inşa edilir? Çeşitleri ve Avantajları nelerdir?
Dolgu barajlar yapının yakınlarında doğada bulunan malzemelerin dolgu barajın gövdesinde kullanımı ile inşa edilen baraj türüdür. Dolgu barajlarda çevreden temin edilen dolgu malzemeleri, yüksek kapasiteli makinalar ile sıkıştırılarak baraj gövdesinde kullanılır. ICOLD verilerine göre dünyada mevcut barajların yaklaşık %75’ini dolgu tipi barajlar oluşturmaktadır. Dolgu barajları üç ayrı sınıfta incelemek mümkündür: Homojen gövdeli, Zonlu ve Ön yüzü geçirimsiz dolgu barajlar.
Homojen gövdeli dolgu barajlar inşası en kolay olan baraj tipi olmasına karşın günümüzde kullanımı nadirdir. Geçirimsiz veya az geçirimli aynı özelliklere sahip tek bir malzeme ile inşa edilir. Homojen gövdeli dolgu barajlarda sızma etkilerini kontrol altına alma konusunda problemler yaşanmaktadır. Genelde yüksekliği 30 metre altındaki barajlarda kullanımı söz konusudur. Konya’da bulunan May Barajı, Edirne’de bulunan Karademir Barajı ülkemizdeki homojen dolgu baraj tipinde yapılmış örneklerdir. Bu tür barajların eski uygulamalarda görmek mümkündür.
Zonlu dolgu barajlar, dolgu tipi üretimler içerisinde kullanımı en yaygın olan baraj tipidir. Bu tür barajlar genellikle üç farklı zondan oluşmaktadır. Birincisi, kil gibi az geçirimli bir malzemeden oluşan çekirdek kısmıdır. Çekirdek bölgesinin esas fonksiyonu barajda geçirimsizliği sağlamak ve su sızmalarının önlemektir. Merkezi çekirdekten hemen sonra ince bir filtre bölgesi bulunur. Filtreler, genellikle iri daneli malzemelerden oluşur ve çekirdek içinden sızan su için bir drenaj görevi görür. Son olarak en dış bölgede esas olarak genellikle kaya dolgu olan kaba daneli bir malzeme kullanılır. Bu bölgenin işlevi ise barajın stabilitesini sağlamaktır.
Önyüzü geçirimsiz dolgu barajlar, geçirimsizliğin barajın ön yüzeyinde kullanılan malzeme ile sağlandığı baraj tipleridir. Bu tip barajlarda, geçirimsiz ön yüzey malzemesi olarak genelde beton ve asfalt kullanılır. Geçirimsiz çekirdekli dolgu barajlardan daha çabuk inşa edilirler ve bu tip barajların %25 civarında daha ekonomik projelendirilmesi mümkündür. Bu nedenle önyüzü geçirimsiz dolgu barajlar günümüzde kullanımı yaygınlaşmakta olan bir baraj türüdür. Ön yüzü beton kaplı kaya dolgu örnek olarak Antalya’da bulunan ve yapımı 2004’te biten Dim Barajı’nı verebiliriz.
Diğer baraj türleri ile kıyaslandığında birçok avantaj sağlamaktadır. Dolgu barajların üstünlükleri şu şekilde sıralanabilir: Her türlü arazi koşullarında uygulanması mümkündür. Elverişsiz zemin koşullarında diğer barajlar tiplerine göre daha uygulanabilir. Tabiatta mevcut olan malzemelerin kullanılması ve işçilik, taşıma maliyetinin azaltılması ile daha ekonomik barajlar inşa etmek mümkündür. Tasarım kriterlerinin daha esnek olması. İnşaat işlemlerinin önemli bir bölümünde makine kullanımı ve makine teknolojisinin günden güne gelişmesi. Makinelerin gelişmesi sonucu toprak dolgu ve kaya dolgu birim maliyet artışının kütle beton maliyet artışına göre daha az olması.
