Binaların yıkılma, göçme ve devrilme teknik detayları

Depremlerden sonra yıkılma olarak tabir edilen olay sonrası binaların hızlı ve güvenilir bir şekilde tespit edilebilmesi önemli bir çalışma konusudur. Depremlerden sonra binaların hasar tespiti için genellikle yersel ölçmelere başvurulmakta ve afet sonrası, binaların hasar tiplerine göre farklı türdeki hasarların derlendiği “hasar kataloğu” hazırlanmaktadır. Yüksek mekânsal çözünürlüklü uydu görüntüleri ve ortogörüntüler ile binaların hasar tipi ve tahminine yönelik çok fazla çalışma yer almamaktadır. Hasar kataloğu derlemesi yapılırken; hasar raporları ile hasarlı binaların fotoğrafları kullanılmaktadır.

Genel göçme, binaların içerisinde göçme mekanizmasının ve binanın yıkılmasına yol açan zaafların en zor belirlenebildiği, kolon, kiriş, perde gibi yapı elemanlarının ayırt edilemediği, katların üst üste yığılması şeklinde yıkımların olduğu ve binanın enkaz haline dönüştüğü en ciddi hasar çeşididir. Bu yıkımlarda binanın bütün yapısal elemanları çöker.

Akordeon yıkılma türü yana yığılma olarak da adlandırılan ve hasarın temel sebebinin plastik mafsallaşmanın kolonlarda oluşması sonucu yapının yana doğru yığılması ve yıkılmasıdır. Plastik mafsallaşma kuvvetli kiriş zayıf kolon yapılması, beton kalitesizliği, etriye sıklaştırmasına yeterli özenin gösterilmemesi, ekstra kat çıkılması, geniş ve uzun balkon çıkmaları gibi yapılaşmalar yıkımı kolaylaştırmaktadır. Yıkımlar, döşeme plağının farklı seviyede düşmesi sonucu gerçekleşir. Taşıyıcı sistemin yanal rijitliğinin düşük olması sebebiyle bu tip yıkımlara rastlanmaktadır. Kirişlerin kolonlardan daha güçlü tasarlanması istenmeyen bir durum olmakla birlikte, kolonların stabilitesini kaybetmesi veya kiriş donatılarının sıyrılması sonrasında birleşim bölgelerinden tamamen kurtularak yıkılırlar. Deprem sonrası yıkılan binalarda en fazla karşılaşılan yıkım tipidir. Van il merkezinde ve Erciş ilçesinde deprem sonrası yaygın olarak gözlenmiştir.

Binalarda ticari olarak kullanılmak istenen alanların oluşturulması amacı ile tuğla duvarlar azaltılmış ve alan arttrılmış kat (genellikle zemin kat) “yumuşak kat” tanımıyla tabir edilir. Binanın kat rijitliğini bozan (örneğin kolon kesilmesi, dolgu duvarların kaldırılması vs) sonucu yanal rijitliği zayıf olan katın göçmesine yumuşak kat sebep olur. Daha az rijitliğe sahip bu kat deprem sırasında ağır hasara uğrayabilir, yeterli sünekliğin olmadığı durumda tamamen çökebilir. Genel olarak, yapı ilk formunu korur ancak yüksekliği çökme sonucu azalır.

Yana yatma hasarları ile yıkılmalarda genellikle binanın alt kısmı sabit dururken, zayıf üst kısmı koparak yana devrilir. Zemine uygun olmayan bina yapımı sonucu binalar yan yatarak yıkılabilirler. Diğer yandan, zemin katın destekleyici elemanlarının zayıf olması sonucu da bu tipte yıkılma söz konusudur. Yana devrilerek yıkılma kentlerde genellikle az rastlanan bir yıkılma türüdür. Bunun sebebi (bitişik nizam) komşu binaların bunu engellemesidir.

Yapısal eleman hasarları afetler sonrası binalarda gözlemlenen yapısal eleman hasarları birkaç çeşittir. Kolon düzlem dışı sıyrılması, kolon uç sıyrılması ve dolgu duvar hasarları yapısal eleman hasarlarının başında gelmektedir. Bu tip hasarlar genellikle destekleyici dış duvarların ağır hasar görmesidir. Binanın tavanı ve tabanı sabit kalır. Tuğla duvarlar kendisi hasar görerek binayı yıkılmaktan kurtarmaktadır. Bu tip hasarlar deprem etkisinin az hissedildiğini gösterir.

İzmir’de meydana gelen depremden dolayı hayatlarını kaybeden vatandaşlarımıza Allah’tan rahmet ailelerine başsağlığı yaralılara acil şifa diyorum. Geçmiş olsun dileklerimi iletiyorum. Vatandaşlarımızın yapım yılı fark etmeksizin hasarlı olan kolon, kiriş vs elemanlarda çatlak bulunan binalara girmemeleri gerekmektedir. 2007 öncesi inşa edilmiş eski binaları şu sıralar kullanmamalarını tavsiye etmekteyim. Deprem sonrası oluşan en ufak bir çatlağı bile dikkate alın bilimsel teknik bir inceleme yapılmadan hasarlı binayı kullanmayın.