Bina Önem Katsayıları, Deprem tasarım sınıfı ve Bina yükseklik sınıfı

Depreme dayanıklı bina tasarlandığında, binaya etkiyen deprem yüklerinin belirlenmesinde, binanın türüne veya kullanım amacına göre değişiklik gösteren katsayıya Bina Önem Katsayısı denilmektedir. Buradaki hedef amaç, deprem sonrasında kullanılması zorunlu olan (hastane, okul vb.) binaların deprem sırasında hasar almadan veya kısa sürede onarımının sağlanabileceği basit düzeyde hasarlar almasına müsaade eden bina tasarımlarını yapmaktır. Örnek verilecek olursa, deprem sonrası hemen kullanılması gerekli binalar (hastane, okul vb.) için bina kullanım sınıfı (BKS=1) için bina önem katsayısı 1.5 alınırken, insanların kısa süreli ve yoğun olarak bulunduğu binalarda (alışveriş merkezi, ibadethaneler vb.) bina kullanım sınıfı (BKS=2) için bina önem katsayısı 1.2 alınmaktadır. BKS=1 ve BKS=2 bina kullanım sınıflarına girmeyen diğer binalarda (konutlar, işyerleri vb.) bina kullanım sınıfı BKS=3 için bina önem katsayısı 1 alınmaktadır. Bina önem katsayılarında da anlaşılacağı üzere binanın türü, yapısı ve özelliklerine göre bu değerler artmaktadır. Bina önem katsayıları TBDY 2018 Bölüm 3. Tablo 3.1’de ayrıntılı olarak verilmektedir.

Deprem Tasarım Sınıfı (DTS), binanın bulunduğu deprem bölgesindeki ilgili spektral ivme katsayısı ve kullanım amacına bağlı olarak belirlenmektedir. Binaya ait bina kullanım sınıfı (BKS) ve kısa periyot tasarım spektral ivme katsayısı (SDS) belirlendikten sonra bu iki parametreye bağlı olarak TBDY 2018 Bölüm 3’te yer alan Tablo 3.1’e göre deprem sınıfı belirlenebilmektedir. Deprem tasarım sınıfı (DTS) rakam değeri olarak arttıkça deprem tehlikesi daha az olan bölgeyi, rakam değeri olarak azaldıkça deprem tehlikesi daha çok olan bölgeyi temsil eder. Yani en tehlikeli bölge, deprem tasarım sınıfı (DTS=1) olduğu yerdir.

Bina yüksekliği HN, deprem hesabı bakımından bina tabanından başlayıp ölçülen yükseklik olarak tanımlanmaktadır. Deprem etkisi altında tasarımda binalar, sekiz bina yükseklik sınıfına (BYS) yüksekliklerine göre ayrılmıştır. Bina yükseklik sınıfının belirlenebilmesi için deprem tasarım sınıfı (DTS) ve bina yüksekliğinin (HN) bilinmesi gerekmektedir. Bu parametreler elde edildikten sonra TBDY 2018 Bölüm 3 Tablo 3.3’teki verilere bağlı olarak bina yükseklik sınıfı (BYS) belirlenebilmektedir.

R (Taşıyıcı Sistem Davranış Katsayısı), yapının elastik olmayan davranışı boyunca enerji yutma kapasitesini olarak tanımlanabilir. Depreme dayanıklı yapı tasarımında enerji yutma kapasitesi, sönüm oranını dikkate alarak tasarım kuvvetlerini azaltmak için kullanılır. Deprem yükü azaltma katsayısının kullanım amacı, doğrusal ötesi davranışla taşıyıcı sistem kapasitesindeki artışın ve depremin talebinde azalmanın göz önüne alınmasıdır. Doğrusal elastik deprem yüklerinin azaltılmasında esas alınacak Deprem Yükü Azaltma Katsayısı Ra (T) tanımlanmaktadır.