Betonarme Perde Nedir? Perdelerde dikkat edilmesi gerekenler neler?

Betonarme perde, planda uzun kenarının kalınlığa oranı (lw/bw) en az 6 olan düşey taşıyıcı sistem elemanlarıdır. Burada ilginç olan 1975 yönetmeliğinde Lw/bw oranı 5 iken 1998 ve 2007 yönetmeliğinde bu oranın 7’ye çıkmış 2018 ise oranın 6’ya inmiş olmasıdır. Bununla beraber yönetmelikte perdelerin yüksekliğine bağlı olarak bir perde olma koşulu tanımlanmamıştır. Sadece perde yüksekliğinin planda uzunluğuna olan oranı (Hw/lw)<2.0 olması durumunda perdenin eğilme perdesi değil kesme perdesi olacağından bahsedilmektedir. ><2.0 olması durumunda perdenin eğilme perdesi değil kesme perdesi olacağından bahsedilmektedir.

Perdeler rijitlikleri kolonlara göre oldukça fazla betonarme elemanlardır. Perdeli ve çerçeveli yapılarda yatay deprem kuvvetleri hem perdeler hem de çerçeveler tarafından karşılanır. Taban kesme kuvvetini büyük oranda perdeler karşılarken bir kısmını da yapıdaki kolonlar rijitlikleri oranında paylaşır.

Şiddetli depremlerde öncelikli olarak perde hasarı beklenmektedir. Perde duvarlarda hasar oluştuktan sonra yaptığı ötelenmeler artacağı için, çerçeve elemanlarda hasar oluşmaya başlamaktadır. Perdenin yaptığı ötelemeyi kolon uç bölgelerinde karşılayabilecek güç yoksa kolon uçlarında mafsallaşma olabilmekte ve durum yapının göçmesine neden olabilmektedir. Böyle bir durumun önüne geçmek için sünek perdelerin tasarımında kapasite ve plastik şekil değiştirmeden oluşan enerji sönümlemesi, plastik mafsal bölgelerinde eğilme yer değiştirmesinin miktarı dikkate alınmaktadır.

Süneklik, bir malzemenin, kesitin, elemanın veya taşıyıcı sistemin, gerilmede, kesit tesirinde, yada yükte hatırı sayılır bir değişme olmadan, elastik sınırın ötesinde şekil değiştirme, dolayısıyla yer değiştirme yapma yeteneğidir. Başka bir ifade ile betonarme kesitin dayanımında kritik bir azalma olmaksızın yapabileceği doğrusal ötesi şekil değiştirme kapasitesi (maksimum dayanımın %15 azalmasına müsaade edilir) olarakta söylenebilir.

Gevrek göçme mekanizmasının ve sınırlı sünekliğin önüne geçebilmek için oluşabilecek plastik mafsal bölgelerinin uygun şekilde detaylandırılması gerekmektedir. Bu detaylandırmanın uygun şekilde yapılabilmesi için yönetmelikler perde gerilmelerin en fazla olmasını beklediği bölgelerde bazı sınırlandırmalar getirmişler ve kritik perde yüksekliği tanımı yapmışlardır. Kritik yükseklik boyunca donatı koşulları ağırlaştırılmış ve Hw/lw oranının 2’den büyük olduğu bölgelerde perde uç bölgelerinin oluşturulması istenmiştir. Başka bir ifade ile oranın 2’nin altında kalması durumunda perdede eğilme mafsallaşması beklenmemektedir.

Perdeler yüksek rijitliğe sahip olduklarından yapıya etkiyen rüzgar ve deprem gibi yatay kuvvetlerin büyük bir kısmını karşılamakta ve sisteminin göreli kat ötelemelerini sınırlayarak deprem yükü etkisi altında sistem elemanlarının daha az hasar görmelerini sağlamaktadırlar. Perdeler aynı zamanda kat devrilme momenti, kesme kuvveti ve burulma momentinin taşınmasında da katkı sağlamaktadırlar.

Yüksek yapılarda yer alan boşluksuz perdeler konsol kiriş davranışı sergilemektedir. Konsol perdeler yatay yüklerden dolayı oluşan eğilme momentine ve düşey yüklerden kaynaklanan eksenel normal kuvvete maruz kalmaktadır.

Perdeler, kat seviyelerinde kat döşemeleri ile bağlandığından gövde kalınlığı az olduğu için oluşabilecek olan yanal burkulma tehlikesi oldukça azdır. Kat döşemelerinin yeterli kalınlıkta olmaları durumunda yanal diyafram gibi davranmaları nedeniyle perdelerde burkulmaya sebep olan kritik boyun perde yüksekliği yerine kat yüksekliği olarak belirlenmesi oldukça doğru bir yaklaşımdır.