Acil Kaçış Rampası nedir ve Çeşitleri nelerdir? Ne işe yarar?

Acil kaçış rampaları; kara yollarında seyreden araçlarda mekanik sebeplerden dolayı oluşan arızalarda aracın daha fazla zarar görmemesi ve çevresine zarar vermemesi için yoldan uzaklaşmasını ve güvenli bir şekilde durmasını sağlayan yapılardır. Temel olarak yer çekimi eğiminden maksimum derecede yararlanarak ve freni patlayan aracın agrega havuzu denilen belirli bir uzunluktaki havuza saplanıp durdurulması prensibine göre çalışmaktadır.

Acil kaçış rampalarının yapılacağı bölgede kaçış rampasının gereksinimine neden olan birçok etken vardır. Bunlardan en öncelikli olanı, o bölgede meydana gelen kaza oranıdır. Kaza oranı yüksek olan yerlerde yapılmasına karar verildikten sonra o bölgenin fiziki şartları araştırılır ve değerlendirilir. Bu şartlara bakılarak yapılacak olan kaçış rampasının türüne karar verilir. Yapılacak olan kaçış rampasının türüne karar verirken o bölgenin iklimi, topoğrafik yapısı ve zemin yapısı göz önünde bulundurulur. Ancak bu şartlar içerisinde en büyük etken bölgenin topoğrafik yapısıdır. Kaçış rampasının 4 çeşidi vardır; (1) Yerçekimi acil kaçış rampaları, (2) Kum yığını kaçış rampaları, (3) Durdurucu yataklar, (4) Araç yakalayıcı ağ bariyer

Rampa arazi koşullarına uygun bir şekilde yapılır

Rampanın türüne karar verildikten sonra rampanın yeri; arazi konumuna, yolun geometrisine, eğimin uzunluğuna, yolun tipine, proje hızına göre seçilir. Acil kaçış rampasının dar kurplardan önce olması ve iniş eğimin alt kısmına yakın olması veya araçların sık durduğu yerlerden önce olması arzu edilir. Acil kaçış rampası ana yolun bitimine, iniş eğiminin başlangıcına teğet ve en az 4,8 km mesafe olacak şekilde ayrılması istenir. Acil kaçış rampalarının genişlikleri her bir özel durumdaki ihtiyaçlara bağlı olmakla beraber, kontrol dışına çıkmış iki araca yetecek şekilde 12,19 m veya minimum 7,93 m genişlikte olması istenir.

Kaçış rampasının eğimli yapılıp yapılmaması o bölgenin topoğrafik yapısına bağlıdır. Sistemin çalışma prensibi aracın kinetik enerjisini sönümlemek üzerine olduğu için kaçış rampasının eğimli yapılması tercih edilir. Çıkış eğimli yapılan acil kaçış rampaları yerçekimi nedeniyle rampa uzunluğunun kısalmasını sağlar. Genelde çıkış eğimli rampalar yapılmakta ve yerçekiminden faydalanılmaktadır. Ayrıca uluslararası projelerde genellikle % 7-12 arasında eğimler kullanılmaktadır. İniş eğimli ya da eğimsiz yapılan rampalarda, rampa uzunluğu yerçekiminden faydalanılamadığı için yatak uzunluğu bir miktar artar.

Kaçış rampasının yapılacağı bölge uzunluk olarak elverişli ancak eğim yoksa dolgu yapılarak eğim verilir ve istinat duvarları ile desteklenir. Rampa içerisindeki agrega havuzunun drene olabilmesi için dolgu zemin içine drenaj boruları yerleştirilir. İniş eğimli bir kaçış rampası yapılmak istendiği zaman ise zemin kazılarak yarma yapılır. Dolgu zemin için yapılmış olan tüm drenaj işlemleri yarma zemine de yapılır.

Acil kaçış rampası örneği Pozantı-Tarsus otoyolu

Örneğin ülkemizde yapılmış olan Pozantı-Tarsus otoyolu üzerindeki kaçış rampaları genellikle çıkış eğimli olacak şekilde yapılmıştır. Bölgedeki yol iniş eğimli olduğu için yapılan kaçış rampası çıkış eğimli yapılmıştır ve istinat duvarları ile desteklenmiştir. Eğer araç kaçış rampasına aşırı bir hızda girmiş ve agrega havuzuna saplanamamışsa aracın durdurulmasını sağlamak için ek olarak içi kum ya da su dolu variller konulmuştur.

Ayrıca kaçış rampası içindeki agrega havuzuna saplanan aracı çıkarmak için çekici araçlar kullanılmaktadır. Ancak çekici araçların, havuza saplanan aracı çıkarması için sabitlenmesi gerekir. Sabitleme işlemi için yatağın kenarına ankraj blokları yerleştirilir. Ankraj blokları çekici araçları emniyete almak için çakıl yatağın kenalarında 30-50 m aralıklarla yapılır. Çekici araçların rampanın içerisine girebilmesi için belirli genişlikte ek bir alan yapılması gerekir. Bunun için agrega havuzunun yanına servis yolu yapılır. Servis yolu, kaçış rampasına giren kamyon veya TIRları çekici yardımıyla kurtarmak için kullanılır. Kaçış rampasının yanına en az 4 m genişlikte servis yolu yapılır. Yüzeyi yüksek sınflı asfalt kaplama olmalıdır.

Kaçış rampaları çeşitlerinden biri olan yerçekimi kaçış rampaları dağlık, yükseltisi fazla olan alanlar üzerine inşaa edilir. Bu rampalarda, araç rampaya girdiği zaman aracı yavaşlatan etken yerçekimidir. Yerçekimi sayesinde aracın kinetik enerjisi yutulmuş olur. Ancak TIR gibi ağır vasıta araçlarda geri kaçma gibi problemler meydana gelir. O yüzden bu rampa çeşidi pek tercih edilmez.

Kum yığını kaçış rampaları ise alan problemi olan yerlerde tercih edilir. Genellikle uzunlukları 121,9 m‟den kısadır. Hava koşullarından etkilendiği için bu sistem de pek tercih edilmez. Araç yakalayıcı ağ bariyer ise (The Dragnet) temel prensibi, aracın enerjisini yutarak ve hızını azaltarak kontrollü durdurulmasını sağlamaktır. Ancak bu sistem ekonomik açıdan uygun olmadığı için ihtiyaca dahilinde yapılır. Dağlık olmayan yükseltisi az olan yerlerde ise agrega havuzu ya da çelik halatlarla araç durdurulur. İhtiyaç durumuna göre bu rampalar farklı şekilde birleştirilebilir ancak maliyeti de ona göre artar.

Agrega havuzu yapımda dikkat edilecekler

Durdurucu yataklar ise agregadan oluşan havuzlardır. Agrega havuzu; yolun üzerinde belirli derinlikte bir havuz yapılır ve bu havuz belirli bir granülometrisi olan agregalarla doldurulur. Durdurucu yataklar, en ekonomik ve tercih edilen kaçış rampası çeşididir. Bu durdurucu yataklar çeşitli gradasyonlu agregalardan oluşmaktadır. Ancak bu havuzlarda tercih edilen agrega genelde çakıldır. Çakılın maksimum dane çapı 38 mm olmalıdır. Agregalar aynı boyutta ve homojen gradasyonlu olmalıdır.

Agrega havuzunun derinliği 60 cm‟dir. Ancak ihtiyaç dahilinde maksimum 90- 100 cm‟ye kadar derinleşebilir. Çakıl yatağı başlangıçta 7-10 cm derinlikle başlar 30-50 m geçiş uzunluğundan sonra aşamalı olarak minimum 60 cm maksimum 100 cm‟de tam derinliğe ulaşır. Ancak iklim şartları agrega boyutunun belirlenmesinde önemli rol oynar.

Çok soğuk ve buzlanma olabilecek bölgelerde iri daneli agregalar tercih edilir. Çünkü iri daneli agregalarda dış yüzeyden içeriye doğru buzlanma meydana gelmez. Yatağın amacı aracın havuz içine saplanıp durmasını sağlamak olduğu için aracın buzlanmadan kaynaklı hareket etmemesi ve geriye doğru kaymaması sağlanmalıdır. Buzlanma olmayan bölgelerde ise daha ince daneli agregalar tercih edilir.

İnce agregalı yataklarda aracın saplanması iri agregalı yataklara göre daha yüksektir. Ancak bakımı ve temizliği daha zordur. Çünkü havuzun zemininden ya da dış etkenlerden kaynaklı kirlenme daha fazla olur. Kirlenme ise aracın havuza saplanmasını azaltır. Ayrıca meydana gelen her bir kazadan sonra tutucu yatağın tekrardan düzenlenip çevreye savrulan agregaların temizlenmesi gerekir. Kazadan sonra ise yatakta meydana gelen sıkışmaların önlenmesi için yatak tırmıkla gevşetilmeli ve tekrar hazır duruma getirilmelidir.